سیستم ترمز دستی برقی (Electric Parking Brake یا EPB) جایگزینی مدرن برای اهرم ترمز دستی مکانیکی سنتی است. این سیستم با فشردن یک دکمه، لنت‌های ترمز را به صورت الکترونیکی درگیر یا آزاد می‌کند. تعمیر و نگهداری EPB به دلیل وابستگی به قطعات الکترونیکی، مکانیکی و نرم‌افزاری، نیازمند رویکردی تخصصی است.
۱. آشنایی با اجزای اصلی سیستم EPB
سیستم‌های EPB اغلب به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند، اما اجزای کلیدی آن‌ها مشترک است:
الف) اجزای الکترومکانیکی
- کالیپر با موتور یکپارچه (Motor-on-Caliper): رایج‌ترین نوع (مخصوصاً در خودروهای اروپایی). موتور DC یا استپر موتور مستقیماً روی بدنه کالیپر نصب شده و پیستون ترمز را با استفاده از یک مکانیزم پیچی فعال می‌کند.
- کالیپر و کابل موتور جداگانه: موتور الکتریکی در بدنه خودرو (مانند زیر صندلی عقب) نصب شده و نیروی ترمز را از طریق کابل‌های فولادی به کالیپرهای عقب اعمال می‌کند (مشابه ترمز دستی‌های سنتی).
ب) اجزای کنترلی
- کلید/دکمه EPB: اهرم کوچک یا دکمه‌ای که سیگنال فرمان را به یونیت کنترل ارسال می‌کند.
- یونیت کنترل EPB (ECU): مغز سیستم که داده‌های ورودی (از دکمه، ABS/ESC) را پردازش کرده و فرمان فعال یا آزاد شدن را به موتورهای کالیپر ارسال می‌کند.
- شبکه CAN: ارتباط یونیت EPB با یونیت‌های ترمز ضدقفل (ABS/ESC)، کنترل پایداری و ECU موتور برای اطمینان از ایمنی عملکرد.
۲. فرآیندهای تخصصی تعمیر و نگهداری
تعویض لنت یا دیسک در خودروهای مجهز به EPB به دلیل نیاز به باز کردن موتور، مستلزم استفاده از ابزار تشخیصی است.
الف) تعویض لنت ترمز عقب (حالت سرویس)
- لزوم حالت سرویس: برای عقب راندن پیستون ترمز جهت تعویض لنت، ابتدا باید موتور الکتریکی کالیپر باز شود. تلاش برای عقب راندن پیستون بدون غیرفعال کردن موتور به یونیت الکترومکانیکی آسیب جدی وارد می‌کند.
- مراحل تخصصی:
- اتصال دستگاه دیاگ تخصصی (مانند VAG-COM، Tech 2 و...) به پورت OBD.
- انتخاب یونیت EPB و اجرای تابع "باز کردن حالت تعویض لنت" (Pad Replacement Mode یا Service Position).
- یونیت EPB موتور کالیپر را فعال کرده و پیستون را تا انتها به عقب می‌کشد.
- تعویض لنت‌ها و دیسک ترمز.
- استفاده مجدد از دستگاه دیاگ برای اجرای تابع "بستن حالت سرویس" و کالیبره کردن مجدد موتور.
ب) کالیبراسیون و لرنینگ
پس از تعویض کالیپر کامل یا ECU ترمز، ممکن است نیاز به فرآیند کالیبراسیون (تنظیم نقطه صفر) باشد:
- کالیبراسیون: ECU فاصله بین لنت تا دیسک را می‌آموزد و نیروی ترمز مورد نیاز برای درگیری را محاسبه می‌کند. این فرآیند با دستگاه دیاگ انجام می‌شود.
۳. عیب‌یابی و مشکلات شایع EPB
مشکلات EPB معمولاً با روشن شدن چراغ هشدار قرمز (مشکل جدی) یا زرد/نارنجی (هشدار) همراه هستند.
الف) ناتوانی در فعال یا آزاد شدن ترمز
- علائم: فشردن دکمه تأثیری ندارد، یا سیستم خطا می‌دهد.
- علت احتمالی:
- خرابی موتور کالیپر: عدم توانایی موتور در حرکت (شایع به دلیل نفوذ آب، خوردگی یا سایش).
- افت ولتاژ باتری: EPB یک سیستم پرمصرف است و در صورت ولتاژ پایین باتری اصلی خودرو (زیر 10V)، یونیت EPB به حالت اضطراری می‌رود و فعال نمی‌شود.
- خطای سنسورهای ABS/ESC: یونیت EPB برای عملکرد ایمن به داده‌های ABS/ESC نیاز دارد.
- عیب‌یابی: خواندن کدهای خطا (DTC) از یونیت EPB، بررسی ولتاژ باتری، و اندازه‌گیری جریان کشی موتور در حین فعال‌سازی (برای تشخیص موتور معیوب).
ب) قفل شدن ترمز دستی
- علائم: ترمز دستی فعال شده و به صورت مکانیکی قفل می‌شود، اما سیستم به فرمان دکمه پاسخ نمی‌دهد.
- علت احتمالی: خرابی یا قفل شدن گیربکس داخلی موتور کالیپر، یا خطای نرم‌افزاری ECU.
- عیب‌یابی: در صورت قفل شدن، برخی خودروها دارای مکانیسم آزادکننده اضطراری (Emergency Release) دستی (معمولاً در صندوق عقب یا کنسول) هستند که باید طبق دستورالعمل سازنده استفاده شود.
ج) نویز غیرعادی
- علائم: صدای تق‌تق یا سایش بلند هنگام فعال یا آزاد شدن EPB.
- علت احتمالی: آسیب دیدن دنده‌های داخلی موتور کالیپر یا سایش غیریکنواخت لنت‌ها.
۴. ملاحظات فنی و نگهداری پیشگیرانه
- بررسی بصری: بازرسی منظم سیم‌کشی‌ها و کانکتورهای موتور کالیپر برای جلوگیری از نفوذ آب و خوردگی (رایج‌ترین دلیل خرابی).
- به‌روزرسانی نرم‌افزار: در برخی موارد، مشکلات عملکردی و نویز با به‌روزرسانی نرم‌افزاری یونیت EPB توسط نمایندگی یا دیاگ تخصصی رفع می‌شود.
- انتخاب لنت: استفاده از لنت‌های استاندارد و با کیفیت بسیار مهم است تا از سایش سریع که منجر به نیاز مکرر به حالت سرویس می‌شود، جلوگیری گردد.
- کاهش استفاده غیرضروری: در برخی خودروها، استفاده بیش از حد و متوالی از EPB در سربالایی‌ها می‌تواند موتور را داغ کرده و آسیب برساند.
