پمپ‌های خلاء (Vacuum Pumps) و کمپرسورهای باد (Air Compressors) از حیاتی‌ترین ابزارهای صنعتی هستند که خرابی آن‌ها می‌تواند خط تولید را متوقف کند. سرویس و بازسازی تخصصی این تجهیزات، به ویژه در مدل‌های پیستونی تک و دو مرحله‌ای، برای حفظ راندمان، کاهش استهلاک و جلوگیری از آلودگی ضروری است.
۱. اصول عملکرد و تشخیص نوع خرابی
نوع تجهیزات | کاربرد اصلی | قطعات مستعد خرابی |
کمپرسور تک مرحله‌ای | تولید هوای فشرده با فشار پایین (تا 120 PSI) | سوپاپ‌های مکش و تخلیه (Reed Valves)، رینگ‌های پیستون. |
کمپرسور دو مرحله‌ای | تولید هوای فشرده با فشار بالا (تا 175 PSI به بالا)، دارای خنک‌کننده میانی. | سوپاپ‌های مکش و تخلیه، کویل خنک‌کننده میانی (Intercooler). |
پمپ خلاء (Rotary Vane) | حذف هوا و گازها از یک سیستم بسته (مانند سیستم‌های HVAC و آزمایشگاه‌ها) | پره‌های دوار (Vanes)، روغن خلاء، فیلتر جداکننده بخار روغن. |
علائم خرابی عمومی:
- کاهش فشار خروجی یا خلاء ناکافی: نشان‌دهنده نشتی، خرابی سوپاپ‌ها یا فرسودگی رینگ پیستون است.
- داغ شدن بیش از حد: ناشی از اصطکاک بالا، روغن نامناسب یا مسدود شدن مسیرهای خنک‌کننده.
- صدای غیرعادی: معمولاً به دلیل خرابی بلبرینگ‌ها، شل بودن قطعات یا پدیده کاویتاسیون در پمپ‌های خلاء.
۲. سرویس تخصصی کمپرسورهای باد (تک و دو مرحله‌ای)
الف) بازسازی مجموعه پیستون و رینگ‌ها
- تشخیص فرسودگی: با باز کردن سرسیلندر، فرسودگی رینگ‌ها، پیستون و سیلندر بررسی می‌شود. فرسودگی رینگ باعث نشت هوا به محفظه کارتر (Crankcase) و کاهش فشار می‌شود.
- تعویض رینگ و اورینگ: رینگ‌های جدید (فشرده‌سازی و روغن) باید با دقت نصب شوند. در کمپرسورهای بدون روغن (Oil-Free)، معمولاً از رینگ‌های تفلون استفاده می‌شود که تعویض آن‌ها بسیار حساس است.
- بررسی گشتاور: پیچ‌های سرسیلندر و شاتون باید با گشتاور دقیق (Torque Specified) سازنده محکم شوند تا از تاب برداشتن جلوگیری شود.
ب) تعمیر سوپاپ‌های مکش و تخلیه (Reed Valves)
خرابی این سوپاپ‌ها اصلی‌ترین علت کاهش فشار است.
- عیب‌یابی: سوپاپ‌ها (معمولاً تیغه‌های فلزی نازک) را برای شکستگی، خمیدگی یا فرسودگی بررسی کنید.
- تمیزکاری: رسوبات کربنی یا گرد و غبار باید از محل نشیمن‌گاه سوپاپ تمیز شوند تا بسته شدن کامل سوپاپ تضمین شود. یک سوپاپ که خوب بسته نمی‌شود، باعث می‌شود هوای فشرده به مرحله قبل بازگردد.
ج) سرویس خنک‌کننده میانی (در کمپرسورهای دو مرحله‌ای)
- هدف اصلی کمپرسور دو مرحله‌ای، خنک کردن هوا بین مرحله اول و دوم برای کاهش حجم و فشرده‌سازی مؤثرتر است.
- سرویس: کویل خنک‌کننده میانی (Intercooler Coil) باید از نظر مسدود شدن با ذرات روغن یا گرد و غبار تمیز شود تا انتقال حرارت به درستی انجام شود. داغ شدن بیش از حد مرحله دوم می‌تواند ناشی از خنک‌کاری ضعیف در اینترکولر باشد.
۳. بازسازی و نگهداری پمپ‌های خلاء (اغلب از نوع Rotary Vane)
پمپ‌های خلاء برای عملکرد صحیح به شدت وابسته به روغن تمیز و پره‌های سالم هستند.
الف) تعویض و مدیریت روغن خلاء
- اهمیت: روغن در پمپ خلاء علاوه بر روانکاری و خنک‌کاری، وظیفه آب‌بندی فضای بین پره‌ها و بدنه (Stator) را نیز بر عهده دارد. روغن معمولی موتور به هیچ وجه نباید استفاده شود.
- روش: روغن باید زمانی تعویض شود که کدر شده یا سطح آن پایین آمده است. پس از تخلیه کامل، از روغن مخصوص خلاء (Vacuum Pump Oil) با گرانروی مناسب استفاده شود.
- فیلتر: فیلتر جداکننده بخار روغن (Oil Mist Separator) را به طور منظم تعویض کنید تا از آلودگی محیط و اتلاف روغن جلوگیری شود.
ب) بازسازی پره‌های دوار (Vanes)
پره‌ها معمولاً از مواد گرافیتی یا فیبرگلاس ساخته شده‌اند و به دلیل اصطکاک و سایش، عمر محدودی دارند.
- تشخیص: اگر پمپ خلاء به سطح خلاء نهایی (Ultimate Vacuum) نمی‌رسد، ممکن است پره‌ها فرسوده شده و نتوانند آب‌بندی لازم را انجام دهند.
- تعویض: پره‌ها باید به صورت کامل تعویض شوند و هنگام نصب، جهت صحیح پره و قرارگیری دقیق فنر زیرین (در صورت وجود) رعایت شود.
۴. بازرسی و کالیبراسیون نهایی
- تست نشتی (Leak Test): پس از بازسازی کمپرسور، سیستم لوله‌کشی و مخزن باید برای نشتی تست شود.
- تست فشار نهایی/خلاء نهایی: کمپرسور یا پمپ خلاء باید به فشار/خلاء نامی خود (طبق پلاک دستگاه) برسد و آن را حفظ کند.
- کالیبراسیون سنسور فشار: سنسور یا سوئیچ فشار کمپرسور باید با یک گیج فشار کالیبره شده چک و تنظیم شود تا در فشار صحیح قطع و وصل شود.
- بررسی حرارت: پس از کارکرد، دمای بدنه و سرسیلندر دستگاه را با ترمومتر مادون قرمز بررسی کنید. دمای بیش از حد، نشان‌دهنده اصطکاک زیاد یا مشکل در سوپاپ‌ها است.
