المنت‌های حرارتی و ترموستات‌ها دو جزء اصلی در کوره‌های کوچک، آون‌های صنعتی و دستگاه‌های پخت برقی هستند که وظیفه تولید و کنترل دما را بر عهده دارند. خرابی این مجموعه باعث عدم توانایی دستگاه در رسیدن به دمای مورد نظر یا نوسانات شدید دما می‌شود. تعمیر موفقیت‌آمیز نیازمند تشخیص صحیح نوع خرابی و استفاده از قطعات با تحمل حرارتی مناسب است.
۱. عیب‌یابی المنت‌های حرارتی (Heating Elements)
المنت‌ها معمولاً از جنس نیکل-کروم (Nicrome) ساخته می‌شوند و خرابی آن‌ها اغلب به صورت قطع شدن مدار یا اتصال کوتاه به بدنه رخ می‌دهد.
الف) علائم خرابی المنت
- عدم گرمایش: رایج‌ترین علامت؛ چراغ نشانگر روشن است اما دستگاه گرم نمی‌شود یا فقط نیمی از المنت‌ها داغ می‌شوند.
- قطع فیوز/کلید اصلی: اتصال کوتاه المنت به بدنه (Ground Fault) باعث پریدن فیوز یا فعال شدن سیستم حفاظت جریان می‌شود.
- گرمایش کند: افزایش مقاومت داخلی المنت به دلیل فرسودگی، که منجر به کاهش توان خروجی و گرمایش بسیار کند می‌شود.
ب) روش‌های تست المنت (با اهم‌متر)
- تست مدار باز (Open Circuit):
- دستگاه را از برق بکشید و سیم‌های المنت را جدا کنید.
- مولتی‌متر را روی حالت Ohm (مقاومت) تنظیم کنید.
- پراب‌ها را به دو سر المنت وصل کنید.
- نتیجه: اگر اهم‌متر عدد بی‌نهایت (OL) یا 0 نشان دهد، المنت قطع است و باید تعویض شود. یک المنت سالم باید مقاومتی در محدوده 10 تا 100 اهم (بسته به توان و ولتاژ) داشته باشد.
- تست اتصال به بدنه (Ground Fault):
- یک پراب را به یکی از سرهای المنت و پراب دیگر را به بدنه فلزی کوره وصل کنید.
- نتیجه: اگر مولتی‌متر مقاومت بسیار پایین یا صفر نشان دهد، المنت به بدنه اتصال کوتاه دارد و خطرناک است.
ج) تعویض المنت‌ها
- انتخاب المنت: المنت جدید باید دقیقاً با ولتاژ، توان (Wattage) و ابعاد المنت اصلی مطابقت داشته باشد. در کوره‌های صنعتی، مطمئن شوید که المنت مناسب برای همان دمای کاری و جو (مثلاً هوای آزاد یا گاز خنثی) انتخاب شده باشد.
- عایق‌بندی: هنگام نصب، از سلامت عایق‌های سرامیکی و بوشینگ‌ها اطمینان حاصل کنید. سیم‌ها باید از بدنه فلزی کاملاً جدا باشند.
- سیم‌بندی: در کوره‌های با المنت‌های سری و موازی، سیم‌بندی باید دقیقاً طبق نقشه اصلی انجام شود تا ولتاژ و توان صحیح برقرار شود.
۲. عیب‌یابی و کالیبراسیون ترموستات‌ها
ترموستات وظیفه قطع و وصل مدار المنت را برای حفظ دمای تنظیم شده بر عهده دارد. خرابی آن باعث نوسان دما یا عدم رسیدن به دمای مورد نظر می‌شود.
الف) انواع ترموستات و علائم خرابی
- ترموستات‌های بی‌متال (Bimetal):
- خرابی: عدم قطع برق در دمای بالا (سوختن غذا) یا قطع زودهنگام.
- علت: خستگی نوار بی‌متال یا سوختگی کنتاکت‌ها.
- ترموستات‌های کاپیلاری (Capillary/Bulb):
- خرابی: تنظیم ضعیف دما یا عدم واکنش به تغییر دما.
- علت: نشت مایع از سنسور حرارتی (Bulb) یا لوله کاپیلاری.
- کنترلرهای دیجیتال و سنسورهای RTD/Thermocouple:
- خرابی: نمایش دمای غلط یا کد خطای سنسور.
- علت: قطع شدن سنسور (Thermocouple/RTD) یا خرابی برد کنترل.
ب) کالیبراسیون و تنظیم (برای ترموستات‌های مکانیکی)
- تست کنتاکت: با یک اهم‌متر، عملکرد قطع و وصل ترموستات را در دمای پایین (وصل) و دمای بالا (قطع) بررسی کنید.
- کالیبراسیون دمایی: در برخی ترموستات‌های مکانیکی (مانند آون‌های خانگی)، یک پیچ تنظیم کوچک در نزدیکی شفت وجود دارد.
- روش: دمای داخلی کوره را با یک دماسنج کالیبره شده اندازه‌گیری کنید. اگر دما با تنظیمات ترموستات مطابقت نداشت، پیچ تنظیم را کمی بچرخانید تا دما کالیبره شود.
- تعویض: در صورت سوختگی کنتاکت‌ها یا نشت مایع کاپیلاری، ترموستات باید با یک مدل با مشخصات دمایی یکسان تعویض شود.
۳. بازسازی عایق حرارتی و پیشگیری
برای حفظ کارایی المنت‌ها و ترموستات، عایق‌بندی صحیح کوره بسیار مهم است.
- عایق‌بندی داخلی: فرسودگی پشم سنگ یا فیبر سرامیکی (عایق‌های حرارتی) در دیواره‌های کوره، باعث اتلاف شدید حرارت و کارکرد طولانی‌تر المنت‌ها می‌شود که عمر آن‌ها را کاهش می‌دهد. در صورت فرسودگی، عایق‌های جدید با تحمل حرارتی مناسب جایگزین شوند.
- شیلد المنت: در آون‌ها و کوره‌ها، صفحات یا شیلدهای محافظ المنت را بررسی کنید. آن‌ها باید سالم باشند تا از پاشش مواد یا تماس مستقیم با المنت جلوگیری شود.
- پایش جریان: پس از تعویض المنت‌ها، جریان کششی (Amperage) کوره را با کلمپ‌متر (Clamp Meter) اندازه‌گیری کنید. جریان باید با توان نامی المنت‌ها مطابقت داشته باشد (P = V times I).
