هیترهای برقی فندار (Fan Heaters) و بخاریهای کانوکتور (Convector Heaters) برای حفظ دمای دقیق و جلوگیری از گرمای بیش از حد، از یک سیستم کنترلی الکترونیکی استفاده میکنند. ترمیستور (Thermistor)، حسگر اصلی این سیستم، مقاومت الکتریکی خود را متناسب با دما تغییر میدهد و سیگنال را به برد کنترل الکترونیکی (PCB) میفرستد. خرابی این دو جزء، رایجترین دلیل گرم نشدن دستگاه، قطع و وصل شدن نامناسب حرارت، یا کارکرد دائم و خطرناک هیتر است.
۱. نقش ترمیستور و انواع آن
ترمیستور یک مقاومت وابسته به دما است و در هیترها به عنوان سنسور دما استفاده میشود.
الف) عملکرد ترمیستور
ترمیستور وظیفه اندازهگیری دمای محیط یا دمای المنت حرارتی را بر عهده دارد تا برد کنترل بتواند المنت و فن را بر اساس دمای تنظیم شده (ست پوینت) خاموش یا روشن کند.
ب) انواع رایج
در هیترها معمولاً از ترمیستورهای NTC (ضریب دمایی منفی) استفاده میشود.
NTC (Negative Temperature Coefficient): با افزایش دما، مقاومت آن کاهش مییابد. این نوع به برد اجازه میدهد تا با اندازهگیری مقاومت پایین، تشخیص دهد که دمای محیط به حد مطلوب رسیده است.
۲. عیبیابی ترمیستور (NTC)
خرابی ترمیستور اغلب به صورت عدم توانایی دستگاه در حفظ دمای تنظیم شده بروز میکند.
الف) علائم خرابی
نمایش کد خطا: نمایش خطای سنسور (مثلاً E1 یا F3) روی نمایشگر دیجیتال.
گرمای نامناسب: هیتر بیش از حد گرم میشود یا اصلاً گرم نمیشود، در حالی که المنت سالم است.
قطع و وصل مکرر: هیتر به سرعت و بهطور غیرعادی روشن و خاموش میشود (نوسان دما).
ب) راهنمای گام به گام تست ترمیستور
مکانیابی: دستگاه را از برق بکشید. ترمیستور معمولاً یک قطعه سیاه یا سبز کوچک با دو سیم نازک است که به المنت یا در نزدیکی دریچه ورودی هوا متصل است.
اندازهگیری مقاومت اولیه: مولتیمتر را روی حالت Ohms تنظیم کنید و پروبها را به پایانههای ترمیستور وصل کنید.
تست پاسخگویی:
NTC: ترمیستور را با سشوار گرم کنید یا آن را در آب گرم فرو ببرید. مقاومت نمایش داده شده روی مولتیمتر باید کاهش یابد.
عیبیابی: اگر مقاومت تغییر نکند یا بسیار بالا (OL) باشد، ترمیستور معیوب یا سیم آن قطع شده است و باید تعویض شود.
۳. عیبیابی و تنظیم برد کنترل (PCB)
برد کنترل، فرمان روشن و خاموش شدن المنتها و فن را صادر میکند.
الف) علائم خرابی برد
عدم واکنش به دکمهها: پنل کنترلی کار نمیکند یا نمایشگر خاموش است.
المنت همیشه روشن/خاموش: المنت به صورت دائمی روشن میماند یا با وجود سیگنال ترموستات، اصلاً روشن نمیشود.
فن کار نمیکند: در هیترهای فندار، فن خاموش میماند در حالی که المنت داغ است (خطرناک).
ب) تمرکز بر قطعات کلیدی برد
رلهها (Relays): رلهها سوئیچهای الکترومکانیکی روی برد هستند که مستقیماً برق AC المنت یا فن را کنترل میکنند.
عیبیابی: اگر المنت روشن نمیشود، اما ترموستات و ترمیستور سالم هستند، احتمالاً سیمپیچ داخلی رله المنت سوخته یا کنتاکتهای آن معیوب شدهاند. رلههای معیوب اغلب با فشار دادن کلیک نمیکنند.
تست: پیوستگی کنتاکتهای رله را با مولتیمتر تست کنید (در حالت عادی باید باز باشند).
فیوزهای حرارتی (Thermal Fuses): اینها فیوزهای یکبار مصرف هستند که برای حفاظت در برابر دمای بسیار بالا، سری با المنت قرار میگیرند.
عیبیابی: اگر هیتر به هیچ وجه روشن نمیشود، این فیوزها (که معمولاً روی المنت یا نزدیک آن قرار دارند) ممکن است به دلیل گرمای بیش از حد سوخته باشند.
تست: تست پیوستگی (Continuity). یک فیوز حرارتی سالم باید پیوستگی نشان دهد. فیوز حرارتی سوخته باید با نمونهای با همان درجه حرارت جایگزین شود.
ج) تنظیم برد (کالیبراسیون)
برخلاف ترموستاتهای مکانیکی قدیمی، بردهای الکترونیکی هیترهای مدرن اغلب نیازی به تنظیم فیزیکی ندارند. تنظیم دما کاملاً از طریق نرمافزار میکروکنترلر و ورودیهای کاربر (پنل کنترل) انجام میشود.
تنظیم دستی: در برخی مدلهای صنعتی، ممکن است یک پتانسیومتر کوچک (پیچ تنظیم آبی یا سفید) روی برد برای کالیبراسیون دقیقتر سنسور یا محدوده دمایی وجود داشته باشد، اما این امر در هیترهای خانگی نادر است.
۴. نکات ایمنی و پیشگیرانه
خطر گرمای بیش از حد: اگر المنت شما به صورت دائمی روشن میماند، احتمالاً رله روی برد کنترل دچار اتصال کوتاه داخلی شده است. دستگاه را فوراً از برق جدا کرده و قبل از استفاده مجدد رله را تعویض کنید.
گرد و غبار: همیشه ورودیهای هوا و المنت هیتر را تمیز نگه دارید. تجمع گرد و غبار عملکرد فن و انتقال حرارت را مختل کرده و میتواند منجر به فعال شدن زودهنگام فیوزهای حرارتی شود.
نتیجهگیری: هنگامی که هیتر برقی دچار مشکل در کنترل دما میشود، اولین گام تمیزکاری و سپس تست مقاومت ترمیستور (NTC) است. اگر ترمیستور سالم بود، عیبیابی به سراغ برد کنترل و تست رلههای قدرت و فیوزهای حرارتی متصل به المنت خواهد رفت. تعویض دقیق قطعات روی برد، عملکرد ایمن و بهینه دستگاه را تضمین میکند.