دستگاههای تصفیه هوا بر دو جزء اصلی متکی هستند: موتور فن برای مکش و گردش هوا از طریق فیلترها و سیستم یونیزه کننده (Ionizer) برای پاکسازی ذرات ریز و بهبود کیفیت هوا. خرابی در موتور فن منجر به کاهش شدید کارایی فیلتراسیون میشود، در حالی که نقص در یونیزر باعث عدم حذف ذرات معلق میشود. تعمیر موفقیتآمیز این دستگاهها نیازمند عیبیابی دقیق هر دو بخش مکانیکی و الکترونیکی است.
۱. عیبیابی و تعمیر موتور فن (هواکش)
موتور فن، که قلب دستگاه تصفیه هوا است، معمولاً از نوع DC بدون ذغال (BLDC) یا AC تکفاز است.
الف) علائم خرابی موتور فن
عدم کارکرد کامل: فن اصلاً روشن نمیشود (در حالی که پنل دستگاه روشن است).
صدای بلند یا غیرعادی: شنیدن صدای کلیک، سایش یا وزوز بلند از داخل دستگاه.
کاهش جریان هوا: دستگاه روشن است، اما جریان هوا بسیار ضعیف است.
ب) راهنمای گام به گام عیبیابی
بررسی فیزیکی (کاهش جریان هوا):
فیلترها: اولین و شایعترین علت کاهش جریان هوا، انسداد شدید فیلترهای HEPA و کربن فعال است. فیلترها را بررسی و در صورت کثیفی تعویض کنید.
انسداد پره: دستگاه را خاموش کرده و پنل را باز کنید. مطمئن شوید که پرههای فن تمیز هستند و هیچ مو یا گرد و غباری در اطراف شفت موتور یا داخل فن گیر نکرده است.
عیبیابی الکتریکی (عدم کارکرد):
برد کنترل سرعت: در دستگاههای BLDC، فن مستقیماً از یک برد کنترل (درایور) تغذیه میشود. خرابی ممکن است در این برد یا خود موتور باشد.
تست موتور: اگر دسترسی به ترمینالهای موتور دارید، موتور را از برد جدا کنید. اگر فن به هیچ وجه نمیچرخد یا در تست مقاومت سیمپیچها دچار مشکل است (مشابه موتورهای BLDC)، موتور باید تعویض شود.
خازن فن (AC Motor): در موتورهای AC قدیمیتر، فن برای راهاندازی و حفظ سرعت به یک خازن نیاز دارد. اگر فن وزوز میکند اما نمیچرخد، خازن را با مولتیمتر تست کنید. خازن متورم باید تعویض شود.
۲. عیبیابی و تعمیر سیستم یونیزه کننده (Ionizer)
یونیزر با تولید یونهای با بار منفی، ذرات ریز معلق در هوا را شارژ میکند تا به سطوح یا فیلترها بچسبند.
الف) علائم خرابی یونیزر
عدم تولید یون: عدم احساس بوی "هوای تمیز" یا بوی ازن سبک (که در برخی یونیزرها طبیعی است).
تجمع گرد و غبار اطراف یونیزر: در داخل محفظه خروج هوا، عدم وجود تجمع قابل مشاهده گرد و غبار (در دستگاههایی که از صفحات جمعآوری استفاده میکنند).
صدای ترقتروق: شنیدن صدای مکرر ترقتروق (آرک زدن) از یونیزر. (ممکن است نشان دهنده کثیفی باشد).
ب) راهنمای گام به گام عیبیابی و تمیزکاری
تمیزکاری سوزنها/الکترودها:
گام ۱: یونیزرها از طریق یک یا چند سوزن یا سیم نازک ولتاژ بالا تولید میکنند. این سوزنها به دلیل جذب ذرات معلق، به شدت کثیف میشوند.
گام ۲: دستگاه را از برق بکشید. با استفاده از یک گوش پاککن خشک یا یک مسواک نرم، سوزنهای یونیزر را به آرامی و با احتیاط (به دلیل شکنندگی) تمیز کنید.
نکته ایمنی: هرگز از آب برای تمیزکاری قطعات الکترونیکی یونیزر استفاده نکنید.
عیبیابی الکترونیک ولتاژ بالا:
گام ۳ (برد High Voltage): یونیزر برای عملکرد، نیاز به ولتاژ بسیار بالا (DC در حد 5 تا 10 کیلوولت) دارد. این ولتاژ توسط یک ترانسفورماتور کوچک (High-Voltage Transformer) یا یک مدار تشدیدکننده (Multiplier Circuit) روی برد تأمین میشود.
گام ۴ (تست ولتاژ): در صورت دسترسی و ابزار مناسب، ولتاژ خروجی به الکترود یونیزر را تست کنید. (این کار خطرناک است و باید توسط متخصص انجام شود).
خرابی ترانسفورماتور: اگر برد اصلی سالم باشد اما یونیزر کار نکند، احتمالاً ترانسفورماتور ولتاژ بالا سوخته یا سیمپیچهای آن قطع شده است. در صورت سوختگی، ترانسفورماتور باید تعویض شود.
۳. ملاحظات ایمنی و مونتاژ مجدد
خطر ولتاژ بالا: هنگام کار با سیستم یونیزر، حتی پس از قطع برق، ممکن است ولتاژ بالا در خازنهای مدار یونیزر ذخیره شده باشد. قبل از لمس، با یک مقاومت مناسب، خازنها را تخلیه کنید.
قرارگیری فن: هنگام مونتاژ مجدد، مطمئن شوید که فن به درستی در محفظه خود قرار گرفته است. قرارگیری نادرست میتواند منجر به لرزش، صدای بلند و آسیب مکانیکی شود.
هواگیری: در دستگاههای تصفیه هوا، باید تمامی درزها و پنلها به درستی بسته شوند تا هوا به جای عبور از فیلتر، از مسیرهای جانبی نشت نکند (Bypass).
نتیجهگیری: تعمیر دستگاههای تصفیه هوا اغلب با بررسی و تعویض فیلترها آغاز میشود. در صورت ضعف هوا، عیبیابی مکانیکی فن و سپس تست خازن یا درایور موتور ضروری است. برای یونیزر، ۹۰ درصد مشکلات با تمیزکاری دقیق سوزنهای الکترود حل میشود. در صورت عدم تولید یون، باید مدار ولتاژ بالا و ترانسفورماتور کوچک آن بررسی و در صورت لزوم تعویض گردد.