کارتریج (مغزی) قلب تپنده شیرآلات مدرن است. این قطعه کوچک مسئول کنترل جریان آب و تنظیم دمای آن است. خرابی کارتریج، که معمولاً به دلیل رسوبات معدنی (کُلِر) یا فرسودگی واشرها رخ می‌دهد، شایع‌ترین علت نشتی آب از زیر دسته یا از دهانه شیر، و همچنین مشکلات تنظیم دمای آب است. روش تعویض کارتریج در شیرهای اهرمی (تک دسته) و ترموستاتیک (تنظیم دقیق دما) متفاوت است.
۱. بخش اول: شیرآلات اهرمی (Single-Lever Faucets)
شیرهای اهرمی رایج‌ترین نوع در آشپزخانه و دستشویی هستند. کارتریج در این شیرها وظیفه مخلوط کردن آب سرد و گرم و کنترل میزان خروجی را بر عهده دارد.
الف) عیب‌یابی کارتریج اهرمی
| علامت خرابی | علت احتمالی |
| نشتی ثابت از دهانه شیر (حتی در حالت بسته) | فرسودگی واشرهای داخلی کارتریج یا ورود رسوبات بین صفحات سرامیکی. |
| نشتی از زیر دسته (اهرم) | شل شدن حلقه نگهدارنده یا فرسودگی $\text{O-Ring}$های دور کارتریج. |
| مشکل در تنظیم دما (آب به طور ناگهانی سرد یا گرم می‌شود) | شکستگی داخلی در کارتریج و عدم حفظ نسبت ترکیب آب سرد و گرم |
ب) مراحل تعویض کارتریج اهرمی
قطع جریان آب: اولین و مهم‌ترین گام، بستن شیرهای پیسوار (زیر سینک) آب سرد و گرم است. سپس شیر را باز کنید تا آب باقی‌مانده در لوله‌ها تخلیه شود.
جداسازی دسته (اهرم):
در اکثر مدل‌ها، یک پوشش تزئینی کوچک (Cap) روی دسته وجود دارد. آن را برداشته تا به پیچ نگهدارنده (معمولاً آلن) دسترسی پیدا کنید.
پیچ را باز کرده و دسته را جدا کنید.
دسترسی به کارتریج:
یک درپوش/حلقه تزئینی بزرگ را که کارتریج را پوشانده است، با دست یا آچار باز کنید.
یک مهره بزرگ یا حلقه نگهدارنده فلزی را خواهید دید که کارتریج را در جای خود محکم نگه داشته است. آن را با آچار فرانسه یا آچار قابل تنظیم باز کنید.
خارج کردن و تعویض:
کارتریج قدیمی را با دست یا انبردست (با چرخش ملایم) بیرون بکشید.
نکته مهم: کارتریج‌های اهرمی مدل‌های متفاوتی دارند. حتماً کارتریج جدید را از نظر اندازه، شکل و تعداد روزنه‌های ورودی/خروجی دقیقاً با نمونه قدیمی مقایسه کنید.
کارتریج جدید را به گونه‌ای قرار دهید که برجستگی‌ها (Pegs) و شکاف‌های آن دقیقاً در محل خود روی بدنه شیر جا بیفتند.
مونتاژ مجدد: حلقه نگهدارنده را محکم ببندید، دسته را نصب کرده و شیرهای پیسوار را باز کنید. نشتی را بررسی کنید.
۲. بخش دوم: شیرآلات ترموستاتیک (Thermostatic Faucets)
شیرهای ترموستاتیک (رایج در حمام) وظیفه پیچیده‌تری دارند: تنظیم و حفظ دمای آب در یک نقطه ثابت، حتی در صورت تغییر فشار یا دمای آب ورودی.
الف) عیب‌یابی کارتریج ترموستاتیک
| علامت خرابی | علت احتمالی |
| عدم تنظیم دمای دقیق (آب سرد و گرم بیش از حد) | خرابی حسگر حرارتی یا سایش سیلندرهای داخلی کارتریج ترموستاتیک. |
| فشار خروجی ناگهان کم می‌شود | رسوبات معدنی شدید (کُلِر) در روزنه‌های ریز کارتریج. |
| دمای آب به صورت دوره‌ای و ناگهانی تغییر می‌کند | عدم کالیبراسیون صحیح یا خرابی واکس ترموستاتیک داخلی. |
ب) مراحل تعویض و کالیبراسیون کارتریج ترموستاتیک
تعویض کارتریج ترموستاتیک معمولاً پیچیده‌تر است و نیاز به کالیبراسیون دقیق دارد.
قطع و تخلیه آب: شیر اصلی آب را ببندید.
جداسازی دستگیره‌ها:
دستگیره کنترل دما (دارای درجه‌بندی) و دستگیره کنترل جریان را جدا کنید. این دستگیره‌ها معمولاً با پیچ‌های پنهان یا کاورهای پیچی متصل شده‌اند.
تعویض کارتریج جریان: کارتریج کنترل جریان (که شبیه به نوع اهرمی عمل می‌کند) را طبق مراحل بخش قبل تعویض کنید.
خارج کردن کارتریج ترموستاتیک:
یک حلقه قفل (Lock Ring) بزرگ در اطراف بدنه کارتریج ترموستاتیک وجود دارد. این حلقه را با آچار باز کنید.
کارتریج اصلی ترموستاتیک را با چرخاندن و بیرون کشیدن خارج کنید.
تمیزکاری: اگر کارتریج را تعویض نمی‌کنید، سعی کنید آن را در سرکه سفید یا محلول دکلره برای حذف رسوبات قرار دهید.
نصب و کالیبراسیون (کارتریج جدید):
کارتریج ترموستاتیک جدید را نصب کنید. حلقه قفل را محکم کنید.
شیرهای آب را باز کنید.
کالیبراسیون: دمای آب را با دماسنج اندازه‌گیری کنید. سپس دسته کنترل دما را بچرخانید تا آب به دمای ایمن و راحت (معمولاً 38∘C) برسد. در این نقطه، نشانگر دستگیره را روی عدد 38 تنظیم کنید. این مرحله تضمین می‌کند که دمای ایمنی قفل شده و به اشتباه آب بیش از حد داغ نمی‌شود.
۳. نکات مهم برای یک تعمیر موفق
همیشه نمونه را ببرید: هرگز بدون مقایسه کارتریج قدیمی با نمونه جدید، اقدام به خرید نکنید. تفاوت‌های میلی‌متری در اندازه یا محل واشر می‌تواند باعث نشتی شود.
استفاده از گریس سیلیکون: در زمان نصب کارتریج جدید، کمی گریس سیلیکون مخصوص (Plumber's Grease) روی واشرها و حلقه‌های O-Ring بزنید. این کار به آب‌بندی بهتر، حرکت نرم‌تر اهرم و جلوگیری از سایش زودرس کمک می‌کند.
فشار ندهید: هنگام وارد کردن کارتریج، اگر مقاومت زیادی احساس کردید، آن را به زور فشار ندهید. مطمئن شوید که جهت و جایگاه قرارگیری آن کاملاً صحیح است.
