هرس کردن یکی از مهم‌ترین عملیات داشت در باغبانی است که اگر به درستی و در زمان مناسب انجام شود، می‌تواند نقش بسیار مؤثری در افزایش محصول، بهبود کیفیت میوه، فرم‌دهی درخت، کنترل آفات و بیماری‌ها و افزایش عمر مفید درختان و بوته‌های میوه‌دار داشته باشد. هرس کردن نادرست یا در زمان نامناسب، می‌تواند به گیاه آسیب جدی وارد کند.

چرا هرس می‌کنیم؟ (اهداف هرس)

• افزایش نور و جریان هوا: بهبود نفوذ نور خورشید به تمام قسمت‌های درخت و بوته و افزایش جریان هوا در تاج درخت، که به کاهش بیماری‌های قارچی کمک می‌کند.

• افزایش باردهی و کیفیت میوه: حذف شاخه‌های ضعیف، خشک، بیمار یا غیرمثمر، باعث می‌شود انرژی گیاه صرف تولید میوه‌های بهتر و بیشتر شود.

• فرم‌دهی و حفظ اندازه مناسب: ایجاد یک اسکلت قوی برای درخت و کنترل ارتفاع و عرض آن، که عملیات داشت و برداشت را آسان‌تر می‌کند.

• تجدید حیات و جوانسازی: در درختان مسن، حذف شاخه‌های پیر و خشک می‌تواند به تحریک رشد شاخه‌های جدید و افزایش باردهی کمک کند.

• کنترل آفات و بیماری‌ها: حذف شاخه‌های آلوده یا آسیب‌دیده، از گسترش آفات و بیماری‌ها جلوگیری می‌کند.

• تعادل بین رشد رویشی و زایشی: حفظ تعادل بین تولید برگ و شاخه (رشد رویشی) و تولید گل و میوه (رشد زایشی).

انواع هرس

1. هرس فرم‌دهی (شکل‌دهی): این هرس در سال‌های اولیه زندگی درخت انجام می‌شود تا اسکلت و فرم مناسبی برای آن ایجاد شود. هدف، ایجاد ساختاری محکم برای حمایت از بار سنگین میوه در آینده است. انواع فرم‌ها شامل جامی، محوری مرکزی، و یا پنهانی.

2. هرس باردهی (تنظیم عملکرد): این هرس سالیانه و برای درختان بالغ انجام می‌شود تا باردهی بهینه شود. شامل حذف شاخه‌های خشک، بیمار، مزاحم، پاجوش‌ها و نرک‌ها، و تنک کردن میوه‌ها.

3. هرس ترمیمی (جوان‌سازی): برای درختان مسن که باردهی آن‌ها کاهش یافته، انجام می‌شود تا با حذف شاخه‌های پیر و تحریک رشد شاخه‌های جدید، درخت مجدداً جوان شده و به باردهی مطلوب بازگردد.

اصول کلی هرس کردن

• شناخت عادات باردهی: قبل از هرس، باید بدانید که میوه روی شاخه‌های یک‌ساله، دو‌ساله یا پیرتر تولید می‌شود.

• ابزار مناسب: استفاده از قیچی هرس تیز و ضدعفونی‌شده، اره باغبانی و اره زنجیری (برای شاخه‌های بزرگ) ضروری است.

• برش تمیز: برش‌ها باید تمیز، صاف و نزدیک به شاخه اصلی یا جوانه باشند تا زخم به سرعت بهبود یابد.

• جهت جوانه: شاخه‌ها را از بالای جوانه‌ای که به سمت بیرون درخت است قطع کنید تا رشد جدید به سمت بیرون هدایت شود و تاج درخت باز بماند.

• حذف شاخه‌های ناسالم: همیشه شاخه‌های خشک، بیمار، شکسته یا آسیب‌دیده را حذف کنید.

• حذف شاخه‌های مزاحم: شاخه‌هایی که به سمت داخل تاج رشد می‌کنند، روی هم قرار می‌گیرند یا با هم تلاقی دارند را حذف کنید.

• حذف پاجوش و نرک: پاجوش‌ها (شاخه‌هایی که از ریشه یا پایین تنه رشد می‌کنند) و نرک‌ها (شاخه‌های عمودی و قوی که معمولاً بارده نیستند و انرژی درخت را می‌گیرند) باید حذف شوند.

• ضدعفونی: ابزار هرس را قبل و بعد از کار با محلول‌های ضدعفونی‌کننده (مانند الکل یا وایتکس رقیق شده) تمیز کنید تا از انتقال بیماری‌ها جلوگیری شود.

• پانسمان زخم: برای شاخه‌های قطور (بیش از 2-3 سانتی‌متر)، استفاده از چسب هرس یا ترکیبات مسی برای پوشاندن زخم ضروری است تا از ورود عوامل بیماری‌زا و آفات جلوگیری شود.

زمان‌بندی هرس برای انواع درختان و بوته‌های میوه‌دار

زمان هرس به عوامل مختلفی از جمله نوع گیاه، اقلیم منطقه و هدف از هرس بستگی دارد. به طور کلی، دو نوع هرس از نظر زمان‌بندی وجود دارد:

1. هرس زمستانه (هرس خشک/سرد)

• زمان: اواخر پاییز، زمستان و اوایل بهار، زمانی که درخت در خواب کامل است و برگ ندارد. (پس از ریزش برگ‌ها و قبل از بیدار شدن جوانه‌ها).

• هدف اصلی: فرم‌دهی، ایجاد تعادل بین رشد رویشی و زایشی، حذف شاخه‌های اضافی و بیمار، و تحریک باردهی برای سال آینده.

• شدت هرس: می‌تواند شدیدتر باشد، زیرا گیاه در خواب است و تنش کمتری را تحمل می‌کند.

2. هرس تابستانه (هرس سبز/گرم)

• زمان: در طول فصل رشد (بهار و تابستان)، زمانی که درخت دارای برگ است.

• هدف اصلی: کنترل رشد رویشی بیش از حد، افزایش نفوذ نور و هوا به میوه‌ها و شاخه‌ها، بهبود رنگ و کیفیت میوه، و حذف پاجوش‌ها و نرک‌های تازه.

• شدت هرس: معمولاً خفیف‌تر و با احتیاط بیشتر انجام می‌شود تا به رشد گیاه آسیب نرساند

توضیحات تکمیلی و ملاحظات برای هرس انواع درختان و بوته‌های میوه‌دار:

• زمان دقیق هرس زمستانه: بهترین زمان در مناطق معتدل، اواخر زمستان (بهمن-اسفند) است. در مناطق سردسیر، هرس را به اواخر زمستان و نزدیک به بیدار شدن درخت موکول کنید تا از سرمازدگی زخم‌ها جلوگیری شود.

• پوشاندن زخم‌های هرس: برای برش‌های بزرگ (با قطر بیش از 2-3 سانتی‌متر)، استفاده از چسب هرس یا خمیر باغبانی ضروری است تا از ورود عوامل بیماری‌زا و آفات و همچنین خشک شدن بافت جلوگیری شود.

• جهت برش: همیشه برش را کمی مایل و حدود نیم تا یک سانتی‌متر بالاتر از جوانه یا شاخه فرعی انجام دهید تا جوانه آسیب نبیند و آب روی سطح برش جمع نشود.

• هرس شاخه‌های خشک و بیمار: این شاخه‌ها را در هر فصلی که مشاهده کردید، فوراً هرس کنید تا بیماری گسترش پیدا نکند. ابزار هرس را پس از کار با این شاخه‌ها ضدعفونی کنید.

• تعادل رشد: هدف هرس، ایجاد تعادل بین رشد رویشی (تولید شاخ و برگ) و رشد زایشی (تولید گل و میوه) است. هرس بیش از حد می‌تواند منجر به رشد رویشی زیاد و کاهش باردهی شود و هرس کم نیز می‌تواند باعث کاهش کیفیت میوه و افزایش بیماری‌ها گردد.

• جوانه‌زایی: هرس شاخه‌ها باعث تحریک جوانه‌های خفته و تولید شاخه‌های جدید می‌شود.

• تغییر عادت باردهی: با هرس منظم، می‌توانید شاخه‌های میوه‌دهنده را تحریک به تولید میوه بیشتر در سال‌های آتی کنید.

• هرس باغبانی: برای درختان تازه کاشته شده، هرس اولیه (فرم‌دهی) برای ایجاد یک اسکلت قوی بسیار حیاتی است. این هرس معمولاً شامل حذف شاخه‌های ضعیف و هدایت شاخه‌های اصلی برای ایجاد تعادل است.

• هرس ریشه: در برخی موارد خاص (مثل درختانی که رشد رویشی زیادی دارند و باردهی کمی دارند)، هرس ریشه نیز می‌تواند به تحریک باردهی کمک کند، اما این کار باید توسط کارشناس انجام شود.

هرس کردن یک هنر و علم است که با کسب تجربه و مشاهده واکنش گیاه به هرس، به تدریج در آن مهارت بیشتری پیدا خواهید کرد. اگر هر گونه خاص دیگری را مد نظر دارید، بپرسید تا اطلاعات مربوط به آن را نیز اضافه کنم.