جوشکاری در ساختمان‌سازی، به ویژه در خرده‌کاری‌ها و تعمیرات، نیازمند دقت، ایمنی و دانش فنی مشخصی است. این راهنما به صورت ویژه برای جوشکاران مبتدی طراحی شده تا اصول اولیه، تجهیزات مورد نیاز، تکنیک‌های رایج، و نکات ایمنی مربوط به جوشکاری‌های کوچک ساختمانی را درک کنند.
۱. ایمنی: اولویت شماره یک
در کارگاه ساختمانی، ایمنی مهم‌ترین بخش کار است، به ویژه هنگام کار با حرارت و جریان برق بالا.
تجهیزات ایمنی الزامی | کاربرد |
ماسک جوشکاری اتوماتیک | محافظت از چشم‌ها و صورت در برابر قوس الکتریکی و جرقه. |
دستکش چرمی ضخیم | محافظت در برابر حرارت، جرقه و پاشش فلز مذاب. |
لباس کار نخی ضخیم یا چرمی | جلوگیری از سوختگی و عدم استفاده از الیاف مصنوعی (پلی‌استر). |
کفش ایمنی | محافظت در برابر سقوط اجسام سنگین و جرقه‌های داغ. |
کپسول آتش‌نشانی | همیشه یک کپسول آتش‌نشانی پودری یا CO_2 در دسترس باشد. |
تهویه مناسب | اطمینان از خروج دود و گازهای سمی حاصل از جوشکاری (به ویژه هنگام جوشکاری فلزات گالوانیزه). |
۲. تجهیزات و ابزارهای مورد نیاز برای خرده‌کاری
برای خرده‌کاری‌های ساختمانی، معمولاً از جوشکاری قوس الکتریکی با الکترود دستی (SMAW یا Stick Welding) استفاده می‌شود که ساده و قابل حمل است.
- دستگاه جوش اینورتر (Inverter Welder): سبک، کم‌مصرف و مناسب برای برق تک‌فاز خانگی (۲۲۰ ولت). دستگاهی با حداقل توان ۱۶۰ تا ۲۰۰ آمپر توصیه می‌شود.
- الکترود (Electrode): رایج‌ترین الکترود برای جوشکاری فولادهای ساختمانی در ایران، الکترود E6013 است که برای جوشکاری عمومی و موقعیت‌های مختلف مناسب است.
- انبر جوش و کابل اتصال به زمین (کلمپ ارت): اطمینان از کیفیت کابل‌ها برای جلوگیری از افت آمپر و گرم شدن کابل.
- چکش گل‌زنی (Chipping Hammer): برای حذف سرباره (گل جوش) پس از اتمام جوشکاری.
- فرچه سیمی (Wire Brush): برای تمیز کردن محل جوش از زنگ، رنگ و سرباره.
- ابزار برش و آماده‌سازی: سنگ فرز دستی یا مینی فرز با دیسک‌های برش و سایش.
۳. اصول و تکنیک‌های جوشکاری در ساختمان
خرده‌کاری‌ها اغلب شامل جوشکاری قطعات کوچک، تقویت سازه و تعمیرات هستند.
الف) آماده‌سازی قطعه (مهم‌ترین مرحله)
- تمیزکاری: سطوحی که قرار است جوش داده شوند، باید کاملاً تمیز، خشک و عاری از زنگ، رنگ، گالوانیزه و روغن باشند. آلودگی باعث کیفیت پایین جوش، تخلخل (Porosity) و دود سمی می‌شود.
- ایجاد پخ (Bevel): اگر قطعات ضخیم هستند (بیشتر از ۶ میلی‌متر)، لبه‌ها را با سنگ فرز پخ بزنید (به شکل V) تا نفوذ جوش کامل شود.
- تثبیت (Tack Welding): قطعات را با استفاده از جوش‌های خال (Tack Welds) در محل مورد نظر ثابت کنید. جوش‌های خال باید کوچک اما محکم باشند.
ب) تنظیم آمپر و تکنیک جوشکاری
- انتخاب آمپر: آمپر دستگاه را بر اساس ضخامت قطعه و قطر الکترود (مثلاً برای الکترود 3 میلی‌متری، حدود ۹۰ تا ۱۲۰ آمپر) تنظیم کنید. اگر آمپر کم باشد، جوش سرد می‌شود؛ اگر زیاد باشد، سوراخ شدن قطعه یا پاشش زیاد رخ می‌دهد.
- طول قوس: طول قوس باید تقریباً به اندازه قطر الکترود باشد. قوس بیش از حد بلند باعث تخلخل و کیفیت پایین جوش می‌شود.
- زاویه الکترود:
- جوشکاری تخت (Flat): الکترود عمود بر قطعه (۹۰ درجه) یا کمی متمایل در جهت حرکت (حدود ۷۰ تا ۸۰ درجه).
- جوشکاری عمودی (Vertical): برای جلوگیری از ریزش فلز مذاب، از پایین به بالا جوشکاری کنید و الکترود را کمی به سمت بالا بگیرید.
- تکنیک حرکت: برای جوش‌های ساده از حرکت مستقیم و برای جوش‌های پهن‌تر از حرکات زیگزاگی یا دایره‌ای کوچک استفاده کنید تا حوضچه مذاب یکدست شود.
ج) موقعیت‌های جوشکاری رایج در ساختمان
- جوشکاری‌های افقی و تخت (1F, 1G): رایج‌ترین و ساده‌ترین موقعیت.
- جوشکاری عمودی (3F, 3G): برای تقویت ستون‌ها یا اتصال نرده‌ها. در این موقعیت، آمپر کمی پایین‌تر و سرعت حرکت کمی سریع‌تر باشد.
- جوشکاری سقفی/بالاسری (4F, 4G): سخت‌ترین موقعیت که برای تثبیت اتصالات در سقف یا زیر تیرها استفاده می‌شود. در این حالت، باید از آمپر پایین‌تر استفاده کرده و حوضچه مذاب را کوچک نگه داشت.
۴. نکات ویژه برای خرده‌کاری‌های ساختمانی
- اتصال به زمین (Grounding): کلمپ ارت را به نزدیک‌ترین نقطه فلزی تمیز به محل جوش متصل کنید. اتصال ضعیف به زمین باعث قوس ضعیف و سخت شدن شروع جوش می‌شود.
- جوشکاری قطعات گالوانیزه: جوشکاری فولادهای گالوانیزه (گالوانیزه‌شده) دود سمی اکسید روی تولید می‌کند که می‌تواند باعث تب فلزی (Metal Fume Fever) شود. هرگز در فضای بسته گالوانیزه جوش ندهید و در فضای باز از تهویه یا فن قوی استفاده کنید.
- کنترل تنش: در هنگام جوشکاری قطعات تحت بار یا قطعات بلند، از جوش‌های کوچک و متناوب استفاده کنید تا گرمای بیش از حد باعث تاب برداشتن و ایجاد تنش در قطعه نشود.
- تمیزی نهایی: پس از جوشکاری، سرباره و پاشش‌ها را کاملاً تمیز کنید. تمیزکاری خوب نشان‌دهنده کیفیت بالای کار است.
