سنگ‌های سنباده (Whetstones یا Sharpening Stones) ابزارهای ضروری برای تیز کردن و نگهداری ابزارهای برشی مانند چاقو، مغار، تیغ رنده و دیگر ابزارهای فولادی هستند. سیستم "گریت" (Grit) نشان‌دهنده اندازه ذرات ساینده روی سنگ است و تعیین می‌کند که سنگ تا چه حد خشن یا نرم عمل می‌کند.
۱. دسته‌بندی گریت‌ها و کاربرد آن‌ها
گریت سنگ سنباده به تعداد ذرات ساینده در هر اینچ مربع از سطح سنگ اشاره دارد. هرچه عدد گریت کوچک‌تر باشد، سنگ خشن‌تر است و مواد بیشتری را در واحد زمان حذف می‌کند؛ و هرچه عدد گریت بزرگ‌تر باشد، سنگ نرم‌تر است و برای صیقل دادن و پرداخت نهایی استفاده می‌شود.
دسته‌بندی گریت | محدوده گریت | کاربرد اصلی | هدف |
خشن (Coarse) | 80 تا 400 | تعمیر و شکل‌دهی لبه‌های آسیب‌دیده، حذف شکاف‌ها و شکستگی‌ها (Chip) از لبه ابزار، تغییر زاویه تیغه. | حذف سریع مواد |
متوسط (Medium) | 800 تا 1500 | تیز کردن اصلی و روزمره، بازگرداندن تیزی به لبه‌ای که کمی کُند شده است، حذف لبه نهایی از گریت‌های خشن‌تر. | تیز کردن اولیه |
نرم (Fine) | 2000 تا 4000 | پرداخت لبه، ایجاد سطح صاف‌تر بر روی لبه برش، آماده‌سازی برای پولیش نهایی. | صیقل دادن |
فوق‌نرم (Extra Fine/Polishing) | 6000 تا 10000 | پولیش نهایی (Mirror Finish)، رسیدن به تیزی حداکثری و آینه‌ای، حذف خطوط ریز سنباده. | حداکثر تیزی |
۲. کاربرد تخصصی گریت‌ها در فرآیند تیز کردن
فرآیند تیز کردن مؤثر معمولاً شامل حرکت متوالی از سنگ خشن به سنگ نرم است تا یک لبه برش یکنواخت و بدون ایراد ایجاد شود.
الف) گریت‌های خشن (100 تا 400)
- چه زمانی استفاده می‌شود؟ زمانی که لبه چاقو یا مغار شکسته شده باشد، خمیدگی قابل مشاهده داشته باشد، یا زمانی که می‌خواهید زاویه لبه (Bevel) را به طور کامل تغییر دهید (مثلاً از 20^circ به 25^circ).
- خطر: اگر بیش از حد استفاده شوند، باعث ایجاد خطوط عمیق روی تیغه می‌شوند که حذف آن‌ها در مراحل بعدی دشوار است.
ب) گریت‌های متوسط (800 تا 1500)
- استاندارد کاری: نقطه شروع ایده‌آل برای ابزارهایی که فقط کُند شده‌اند و آسیب جدی ندارند.
- نقش: این سنگ‌ها لبه نهایی را ایجاد کرده و زاویه لبه را به صورت دقیق تنظیم می‌کنند.
ج) گریت‌های نرم و فوق‌نرم (4000 تا 10000)
- هدف نهایی: این سنگ‌ها هیچ ماده‌ای از تیغه حذف نمی‌کنند، بلکه فولاد را صیقل می‌دهند و هرگونه خط و خش ایجاد شده توسط گریت‌های قبلی را از بین می‌برند.
- تیزی و دوام: تیغه‌هایی که با گریت‌های بالا پولیش می‌شوند، نه تنها تیزتر هستند (به دلیل صاف‌تر بودن لبه)، بلکه لبه آن‌ها دوام بیشتری در طول زمان خواهد داشت.
۳. انواع مواد تشکیل‌دهنده سنگ‌های سنباده
مواد تشکیل‌دهنده سنگ، علاوه بر گریت، بر نحوه استفاده (روغنی یا آبی) و عملکرد سنگ تأثیر می‌گذارد:
- سنگ‌های مبتنی بر آب (Water Stones):
- مزایا: سریع‌تر عمل می‌کنند، نیاز به خیساندن در آب دارند و مواد زائد را به راحتی از خود دور می‌کنند. معمولاً برای تیز کردن مغار و چاقوهای آشپزخانه ژاپنی استفاده می‌شوند.
- نکته: نرم‌تر هستند و سریع‌تر فرسوده می‌شوند (نیاز به صاف کردن منظم سطح سنگ دارند).
- سنگ‌های مبتنی بر روغن (Oil Stones):
- مزایا: سخت‌تر هستند، سطح آن‌ها دیرتر فرسوده می‌شود و نیاز به روغن مخصوص دارند.
- نکته: سرعت حذف مواد آن‌ها از سنگ‌های آبی کمتر است.
- سنگ‌های الماسه (Diamond Stones):
- مزایا: از لایه‌ای از ذرات الماس (سخت‌ترین ماده) تشکیل شده‌اند. سریع‌ترین سرعت حذف مواد را دارند و هرگز نیاز به صاف کردن سطح ندارند، زیرا سطح آن‌ها همواره صاف می‌ماند.
- نکته: گران‌تر هستند و برای تیز کردن ابزارهای فولادی بسیار سخت ایده‌آل هستند.
۴. ملاحظات در انتخاب و نگهداری
- اهمیت صاف کردن (Flattening): سنگ‌های آبی و روغنی در اثر استفاده، در قسمت میانی فرو رفته می‌شوند. این امر باعث می‌شود تیغه‌ها به درستی تیز نشوند. باید به صورت دوره‌ای (مثلاً با استفاده از سنگ الماسه یا پودر سیلیکون کاربید) سطح سنگ را صاف (Flatten) کرد.
- انتخاب گریت شروع: اگر ابزار شما در شرایط بدی قرار دارد، حتماً از یک سنگ خشن (400 تا 800) شروع کنید. اگر فقط کُند است، می‌توانید مستقیماً با گریت متوسط (1000) شروع کنید.
- پایان کار: هرگز فرآیند تیز کردن را در گریت‌های پایین (زیر 1500) به پایان نرسانید؛ همیشه کار را با یک سنگ نرم (4000 به بالا) و سپس تسمه چرمی نهایی کنید.
