زنجیرها و اتصالات مربوط به آن‌ها از حیاتی‌ترین اجزای سیستم‌های بالابری، مهار بار، و کشش در صنایع مختلف هستند. انتخاب صحیح زنجیر، مستقیماً به نمره، گرید (Grade) و حداکثر بار مجاز کاری (WLL) آن بستگی دارد.
۱. انواع اصلی زنجیرها بر اساس گرید و جنس
گرید زنجیر (بر اساس استاندارد ASTM یا EN) نشان‌دهنده استحکام کششی آن است. هر چه عدد گرید بالاتر باشد، زنجیر قوی‌تر است.
نوع زنجیر | گرید (Grade) | جنس مواد | کاربرد اصلی | ویژگی‌های کلیدی |
زنجیر حمل و نقل عمومی | G30 | فولاد کربنی نرم | بستن بار، کشاورزی، حصارکشی (نه برای بالابری). | کمترین گرید و استحکام. |
زنجیر باربری (بلند) | G43 (High Test) | فولاد کربن متوسط | مهار بار سنگین در جاده‌ها، یدک‌کشی و بارگیری صنعتی. | باربری سنگین، اما برای بالابری مناسب نیست. |
زنجیر اسلینگ (Sling) | G80 (Alloy Chain) | فولاد آلیاژی عملیات حرارتی شده | بالابری عمومی، جرثقیل‌های سقفی، ساخت اسلینگ. | استاندارد صنعت بالابری، مقاومت عالی. |
زنجیر فوق سنگین | G100 | فولاد آلیاژی با مقاومت فوق‌العاده | بالابری در شرایط سخت و محدود، زمانی که کاهش وزن ضروری است. | 25 درصد قوی‌تر از G80 در همان نمره. |
زنجیر ضدزنگ | N/A | فولاد ضدزنگ 304/316 | محیط‌های خورنده، صنایع غذایی و دارویی (فشار کاری پایین). | مقاومت پایین‌تر از G80، اما مقاوم به خوردگی. |
۲. مشخصات فنی، نمره و تحمل بار (WLL)
الف) نمره زنجیر (Chain Size)
نمره زنجیر بر اساس قطر میله‌ای که حلقه از آن ساخته شده است، تعیین می‌شود (مثلاً زنجیر نمره 10 یا 13 میلی‌متر).
ب) حداکثر بار مجاز کاری (WLL)
WLL حداکثر باری است که زنجیر می‌تواند به صورت ایمن تحمل کند. این مقدار با تقسیم بار شکست (MBS) بر ضریب ایمنی (معمولاً 4:1) به دست می‌آید.
نمره زنجیر (قطر میله) | WLL تقریبی G80 (تن) | WLL تقریبی G100 (تن) | کاربرد |
6 mm (1/4 اینچ) | 1.12 | 1.40 | بالابری سبک و زنجیر تک‌شاخه. |
10 mm (3/8 اینچ) | 3.20 | 4.00 | پرکاربردترین سایز در اسلینگ‌های دو و چهار شاخه. |
13 mm (1/2 اینچ) | 5.30 | 6.70 | بالابری سنگین و پروژه‌های ساختمانی. |
16 mm (5/8 اینچ) | 8.00 | 10.00 | فوق سنگین و صنعتی. |
توجه مهم: WLL ذکر شده برای زنجیر مستقیم و تک شاخه است. در اسلینگ‌های چند شاخه، WLL بر اساس زاویه بین شاخه‌ها کاهش می‌یابد.
۳. انواع اتصالات مربوط به زنجیر (Chain Fittings)
اتصالات باید همواره دارای گرید مشابه یا بالاتر از گرید زنجیر باشند تا از ایجاد نقطه ضعف در سیستم جلوگیری شود.
الف) حلقه‌های اتصال (Master Links)
- حلقه مادر (Master Link): بزرگترین حلقه در بالای اسلینگ زنجیری است که برای اتصال به قلاب جرثقیل یا هوک استفاده می‌شود. این حلقه باید متناسب با تعداد شاخه‌های اسلینگ (بیضی، گرد یا گلابی شکل) انتخاب شود.
- حلقه فرعی (Oblong Link): برای اتصال شاخه‌های زنجیر به حلقه مادر در اسلینگ‌های چند شاخه.
ب) قلاب‌ها (Hooks)
نوع قلاب | کاربرد | ویژگی‌های ایمنی |
قلاب چشمی (Eye Hook) | اتصال دائمی و ثابت به زنجیر یا حلقه. | فاقد ضامن است، اما به دلیل اتصال ثابت، ایمنی بالا دارد. |
قلاب قفل‌شونده (Sling/Latch Hook) | متداول‌ترین نوع قلاب، دارای زبانه ایمنی (Latch) برای جلوگیری از جدا شدن ناخواسته بار. | ضامن ایمنی (Latch) برای حفظ بار. |
قلاب ایمنی (Self-Locking Hook) | ایمن‌ترین نوع قلاب. دهانه قلاب با اعمال فشار بار به طور خودکار قفل می‌شود. | قفل شدن اتوماتیک تحت بار، مورد نیاز در کارهای حساس. |
ج) رابط‌ها و کوپلرها (Couplings)
- کوپلینگ (Coupling Link/Connecting Link): قطعه‌ای که برای اتصال دو طول زنجیر به یکدیگر یا اتصال شاخه‌ها به حلقه مادر استفاده می‌شود. این کوپلرها معمولاً دارای پین و قفل مخصوص هستند و قدرت آن‌ها باید برابر با WLL زنجیر باشد.
- کوتاه‌کننده زنجیر (Shortening Hook): قلابی که در طول زنجیر نصب می‌شود تا طول مؤثر زنجیر را به صورت موقت تنظیم کند.
۴. جزییات فنی و الزامات ایمنی
الف) اثر زاویه بر تحمل بار
در اسلینگ‌های چند شاخه (مانند دو یا چهار شاخه)، هر چه زاویه بین شاخه‌ها بزرگتر باشد، فشار بیشتری به خود زنجیرها و اتصالات وارد شده و WLL کل سیستم کاهش می‌یابد.
زاویه بین شاخه‌ها | ضریب کاهش بار (تقریبی) |
0 تا 45 درجه | حفظ WLL تا حدود 90\% |
45 تا 60 درجه | حفظ WLL تا حدود 70\% |
بیشتر از 60 درجه | به شدت خطرناک، ممنوعیت استفاده |
ب) بازرسی و نگهداری
- برچسب و گواهی: تمامی زنجیرها و اتصالات باید دارای برچسب فلزی حاوی WLL و گرید باشند و همچنین گواهی فنی معتبر داشته باشند.
- کنترل سایش: طول هر حلقه باید به صورت دوره‌ای اندازه‌گیری شود. افزایش طول یا کاهش قطر میله زنجیر به دلیل سایش، نشانه نیاز به تعویض است.
- ترک‌خوردگی: اتصالات و قلاب‌ها باید از نظر ترک‌های مویی یا تغییر شکل دائمی (خم شدن یا کشیدگی) مورد بازرسی قرار گیرند.
- اثر حرارت: زنجیرهای آلیاژی (G80 و G100) پس از قرار گرفتن در معرض دماهای بالا (400^\circ C به بالا) باید از سرویس خارج شوند، زیرا عملیات حرارتی آن‌ها از بین رفته است.
