تجهیزات برداشت محصول: از کمباین تا دروگر
برداشت محصول، نقطه اوج تلاش کشاورز در طول یک فصل زراعی و یکی از حساس‌ترین مراحل در چرخه تولید است. مکانیزه کردن برداشت، علاوه بر افزایش سرعت و کاهش هزینه‌های نیروی کار، می‌تواند به حداقل رساندن ضایعات محصول و حفظ کیفیت آن نیز کمک کند. ماشین‌آلات برداشت، پیچیدگی‌های خاص خود را دارند و انتخاب صحیح و نگهداری مناسب آن‌ها برای بهره‌برداری حداکثری از محصول حیاتی است.
اهمیت مکانیزاسیون برداشت
افزایش سرعت: امکان برداشت سریع در زمان مناسب، به‌خصوص در مواجهه با شرایط آب و هوایی نامساعد.
کاهش نیروی کار: کاهش چشمگیر نیاز به کارگر، به‌خصوص در مزارع بزرگ.
کاهش ضایعات: طراحی ماشین‌آلات برای به حداقل رساندن ریزش و آسیب به محصول.
افزایش کیفیت محصول: برداشت به‌موقع و با کیفیت بالا.
کاهش هزینه‌ها: در بلندمدت، مکانیزاسیون هزینه‌های برداشت را کاهش می‌دهد.
انواع تجهیزات برداشت محصول
تجهیزات برداشت بر اساس نوع محصول و روش برداشت طبقه‌بندی می‌شوند:
کمباین (Combine Harvester):
نحوه عملکرد: کمباین یک ماشین چندکاره است که عملکردهای درو کردن (Cutting)، خرمن‌کوبی (Threshing) و جداسازی (Separating) دانه از کاه را به صورت همزمان انجام می‌دهد.
اجزا اصلی: هد (Header) برای برش محصول، واحد خرمن‌کوبی، واحد جداسازی و واحد تمیزکننده برای جداسازی دانه خالص.
انواع:
کمباین غلات: برای برداشت گندم، جو، برنج و سایر غلات. دارای هدهای مخصوص غلات هستند.
کمباین ذرت (Corn Combine): دارای هدهای مخصوص ذرت که بلال را برداشت می‌کنند.
کمباین چغندر قند / سیب‌زمینی: کمباین‌های تخصصی برای برداشت محصولات ریشه‌ای.
کمباین شالیزار: طراحی خاص برای کار در مزارع برنج آب‌گرفته.
کاربردها: برداشت مکانیزه و با سرعت بالا در مزارع بزرگ.
مزایا: سرعت بسیار بالا، کاهش نیروی کار به حداقل، بازدهی بالا در برداشت دانه.
معایب: گران‌قیمت، نیاز به مهارت اپراتور، نگهداری پیچیده، مناسب فقط برای مزارع بزرگ، می‌تواند باعث فشردگی خاک شود.
دروگر (Reaper / Mower):
نحوه عملکرد: تنها عمل برش (درو کردن) محصول را انجام می‌دهد و آن را درو شده روی زمین یا به صورت ردیفی قرار می‌دهد تا در مراحل بعدی خرمن‌کوبی شود.
انواع:
دروگرهای علوفه (Mowers): برای برش علوفه مانند یونجه و شبدر.
دروگرهای غلات (Reapers): برای درو کردن غلات در مزارع کوچک‌تر یا مناطقی که استفاده از کمباین مقدور نیست.
دروگرهای دستی / تیلری: برای مزارع کوچک، حاشیه‌ها یا زمین‌های ناهموار.
کاربردها: برداشت علوفه برای دام، برداشت غلات در مقیاس کوچک، آماده‌سازی برای بسته‌بندی.
مزایا: ارزان‌تر از کمباین، مناسب برای مزارع کوچک و ناهموار، نیاز به نیروی کشش کمتر.
معایب: نیاز به مراحل بعدی (خرمن‌کوبی و بسته‌بندی) توسط ماشین‌آلات دیگر یا نیروی انسانی.
بسته‌بند / عدل‌بند (Baler):
نحوه عملکرد: کاه، یونجه یا سایر بقایای خشک‌شده محصول را جمع‌آوری کرده و به صورت عدل‌های مکعبی (مستطیلی) یا استوانه‌ای (گرد) فشرده و بسته‌بندی می‌کند.
انواع: بسته‌بندهای مکعبی کوچک، مکعبی بزرگ و استوانه‌ای (رولر).
کاربردها: بسته‌بندی علوفه برای خوراک دام، جمع‌آوری کاه برای مصارف صنعتی یا کشاورزی.
مزایا: تسهیل حمل و نقل و انبارداری، حفظ کیفیت علوفه، کاهش فضای مورد نیاز برای نگهداری.
معایب: نیاز به نیروی کشش تراکتور، نگهداری منظم برای جلوگیری از گرفتگی.
برداشت‌کننده‌های تخصصی:
برداشت‌کننده چغندر قند: ماشین‌آلات پیچیده برای برش برگ‌ها، بلند کردن ریشه و تمیز کردن آن.
برداشت‌کننده سیب‌زمینی: ماشین‌هایی که غده سیب‌زمینی را از خاک جدا کرده و آن را از خاک و سنگ تمیز می‌کنند.
برداشت‌کننده پنبه: ماشین‌های مخصوص که غوزه‌های پنبه را جمع‌آوری می‌کنند.
برداشت‌کننده میوه: ماشین‌های نیمه‌اتوماتیک یا تمام‌اتوماتیک برای برداشت میوه‌های خاص (مانند توت‌فرنگی یا زیتون) که آسیب‌پذیری بالایی دارند.
نکات مهم در نگهداری و سرویس فصلی ماشین‌آلات برداشت
ماشین‌آلات برداشت، به دلیل پیچیدگی و کارکرد در شرایط سخت، نیاز به نگهداری بسیار دقیق دارند:
قبل از فصل برداشت:
بازرسی کامل: تمامی قطعات متحرک، تسمه‌ها، زنجیرها، چرخ‌دنده‌ها، تیغه‌ها و یاتاقان‌ها را بررسی کنید.
گریس‌کاری و روغن‌کاری: تمامی نقاط گریس‌خور را گریس‌کاری کنید و سطح روغن‌ها (موتور، گیربکس، هیدرولیک) را چک و در صورت لزوم تعویض کنید.
تیغه‌ها: تیغه‌های برش را تیز یا تعویض کنید.
لاستیک‌ها: فشار باد تایرها را تنظیم کنید.
تنظیمات: تمامی تنظیمات مربوط به فاصله برش، سرعت خرمن‌کوبی و تنظیمات جداسازی را بررسی و تنظیم کنید.
در طول فصل برداشت:
نظافت روزانه: هر روز پس از پایان کار، ماشین را از بقایای محصول، گرد و غبار و علف تمیز کنید تا از گرفتگی و آتش‌سوزی جلوگیری شود.
بازرسی مداوم: به طور منظم به صدای موتور، لرزش‌ها و عملکرد کلی ماشین توجه کنید و در صورت مشاهده هرگونه مشکل، فوراً آن را برطرف کنید.
بررسی تیغه‌ها و شبکه‌ها: مطمئن شوید که تیغه‌ها تیز و شبکه‌های جداسازی تمیز هستند.
پس از فصل برداشت (نگهداری فصلی):
تمیزکاری کامل: ماشین را به طور کامل بشویید و خشک کنید.
روغن‌کاری و گریس‌کاری جامع: تمامی نقاط را به دقت روغن‌کاری و گریس‌کاری کنید تا از زنگ‌زدگی در طول مدت انبارداری جلوگیری شود.
آزادسازی کشش تسمه‌ها: برای افزایش عمر تسمه‌ها، کشش آن‌ها را در زمان انبارداری آزاد کنید.
محافظت از زنگ‌زدگی: قطعات بدون رنگ یا آسیب‌دیده را رنگ‌آمیزی یا با روغن پوشش دهید.
انبارداری: ماشین را در یک مکان خشک و سرپوشیده نگهداری کنید تا از عوامل جوی محافظت شود.
نتیجه‌گیری:
ماشین‌آلات برداشت محصول، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در کشاورزی هستند. بهره‌برداری مؤثر از آن‌ها نه تنها نیازمند انتخاب نوع مناسب بر اساس محصول و مقیاس مزرعه است، بلکه مستلزم یک برنامه نگهداری و سرویس دقیق و منظم است. با رعایت اصول ایمنی و فنی، می‌توان حداکثر بازدهی را از این تجهیزات گرفت و ضایعات را به حداقل رساند.
