کنجد یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین گیاهان روغنی است که به دلیل دانه‌های مغذی و کاربردهای متنوع در صنایع غذایی و دارویی، از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است. این راهنما، شما را با مراحل کامل کاشت و فرآوری این محصول آشنا می‌کند.

۱. مرحله کشت

• انتخاب مکان و آماده‌سازی خاک: کنجد گیاهی گرما دوست است و در آب‌وهوای گرم و خشک بهترین رشد را دارد. بهترین خاک برای آن، خاک‌های لومی شنی با زهکشی مناسب است. زمین باید به خوبی شخم زده و از علف‌های هرز پاک شود. افزودن کود دامی پوسیده یا کمپوست به حاصلخیزی خاک کمک می‌کند.

• زمان و روش کاشت: بهترین زمان برای کاشت کنجد پس از گذر از سرمای بهاره و گرم شدن هوا، معمولاً از اواخر اردیبهشت تا اواخر خرداد است. کاشت می‌تواند به دو صورت انجام شود:

  • کشت ردیفی: بذرها در ردیف‌هایی با فاصله مناسب (حدود ۵۰ سانتی‌متر) و عمق ۱ تا ۲ سانتی‌متر کاشته می‌شوند. این روش مدیریت مزرعه را آسان‌تر می‌کند.

  • پاشیدن بذر: بذرها به صورت دستی در کل زمین پاشیده می‌شوند.

• آبیاری: کنجد به خشکی مقاوم است، اما برای تولید محصول بیشتر، آبیاری منظم به‌ویژه در زمان‌های حساس یعنی گل‌دهی و تشکیل غلاف ضروری است. آبیاری غرقابی باعث کاهش محصول می‌شود.

• مدیریت آفات و علف‌های هرز: علف‌های هرز رقیب جدی کنجد هستند. کنترل آن‌ها در مراحل اولیه رشد گیاه بسیار اهمیت دارد. کنجد به طور کلی در برابر آفات مقاوم است، اما پایش منظم مزرعه توصیه می‌شود.

۲. مرحله برداشت

• زمان برداشت: این مرحله حساس‌ترین بخش است. غلاف‌های کنجد از پایین به بالا می‌رسند. زمانی که برگ‌های پایینی شروع به ریزش کرده و غلاف‌های پایینی به رنگ زرد متمایل به قهوه‌ای درمی‌آیند، زمان برداشت است.

• روش برداشت:

  • روش سنتی: ساقه‌های کنجد با دست بریده شده و به صورت دسته‌های کوچک در مزرعه به هم بسته می‌شوند. سپس به صورت وارونه قرار داده می‌شوند تا غلاف‌ها در اثر نور خورشید خشک شده و ترک بخورند. با تکان دادن دسته‌ها، دانه‌ها خارج می‌شوند.

  • روش مکانیزه: در مزارع بزرگ، از ماشین‌آلات برداشت برای برداشت هم‌زمان ساقه‌ها و جداسازی دانه‌ها استفاده می‌شود.

۳. فرآوری نهایی

فرآوری کنجد، ارزش این محصول را دوچندان می‌کند و به اشکال مختلفی درمی‌آید:

• تولید دانه کنجد (Sesame Seeds):

  پس از برداشت، دانه‌ها به خوبی از غلاف‌ها جدا شده و برای حذف هرگونه ناخالصی تمیز می‌شوند. این دانه‌ها سپس بسته‌بندی شده و به صورت خام، بوداده (برشته) یا بدون پوست به فروش می‌رسند.

• تولید روغن کنجد (Sesame Oil):

  روغن‌گیری از دانه‌های کنجد یکی از مهم‌ترین کاربردهای آن است. این فرآیند به دو روش انجام می‌شود:

  • پرس سرد (Cold-Pressed): دانه‌ها بدون حرارت فشرده می‌شوند. این روغن دارای بالاترین کیفیت و ارزش غذایی است، رنگ روشن‌تری دارد و عطر و طعم ملایم‌تری دارد.

  • پرس گرم (Hot-Pressed): دانه‌ها قبل از فشرده‌سازی بوداده می‌شوند. این روغن عطر و طعم قوی‌تری دارد و معمولاً برای آشپزی استفاده می‌شود.

• تولید ارده و حلوا ارده (Tahini and Halva Ardeh):

  ارده، خمیری نرم و روغنی است که از آسیاب کردن دانه‌های کنجد بوداده و پوست‌کنده به دست می‌آید. این محصول به عنوان یک خوراکی مقوی مصرف می‌شود. حلوا ارده نیز از ترکیب ارده با شکر یا عسل، و سایر افزودنی‌ها مانند هل و مغزجات تهیه می‌شود.

کنجد گیاهی همه‌کاره است که با رعایت اصول صحیح کشت و فرآوری، می‌تواند به یکی از پرسودترین محصولات کشاورزی تبدیل شود.