سیستم کلاچ در کامیون‌ها و کامیونت‌ها به دلیل تحمل بارهای سنگین و گشتاور بالا، تحت فشار زیادی قرار دارد. مشکلات کلاچ در خودروهای سنگین معمولاً با لرزش، بوی سوختگی و سختی در تعویض دنده خود را نشان می‌دهند. نگهداری صحیح، تشخیص به موقع زمان تعویض و تنظیم دقیق پدال برای افزایش طول عمر سیستم کلاچ حیاتی است.
۱. علل لرزش کلاچ (Shudder) در خودروهای سنگین
لرزش یا کوبش کلاچ هنگام شروع حرکت (به ویژه در دنده‌های پایین) یکی از شایع‌ترین مشکلات است و دلایل متعددی دارد:
- تاب برداشتن دیسک کلاچ (Warped Pressure Plate): اگر صفحه فشاردهنده (دیسک کلاچ) به دلیل گرمای بیش از حد یا نقص در مونتاژ، تاب بردارد، فشار به طور ناهمگون بر روی صفحه کلاچ وارد می‌شود و لرزش ایجاد می‌کند.
- سایش نامتوازن صفحه کلاچ: سایش نامنظم لنت‌های صفحه کلاچ باعث می‌شود کلاچ به صورت ناگهانی درگیر شود و لرزش ایجاد کند.
- آلودگی صفحه کلاچ: نشت روغن گیربکس یا موتور به سطح صفحه کلاچ، باعث لغزش در برخی نقاط و چسبیدن در نقاط دیگر می‌شود که منجر به لرزش هنگام شروع حرکت می‌گردد.
- نقص در فلایویل: تاب داشتن یا ناهمواری سطح فلایویل (Flywheel) که دیسک و صفحه کلاچ به آن متصل می‌شوند.
- خرابی دمپر فنر (Damper Springs): ضعیف شدن یا شکستن فنرهای داخل صفحه کلاچ که وظیفه جذب شوک‌های اولیه گشتاور را دارند، منجر به لرزش و کوبش شدید در شروع حرکت می‌شود.
۲. روش‌های تشخیص زمان تعویض دیسک و صفحه
تشخیص به موقع زمان تعویض کلاچ، از آسیب رسیدن به سایر اجزای گیربکس و فلایویل جلوگیری می‌کند.
الف) علائم عملکردی (اصلی‌ترین شاخص‌ها)
- لغزش کلاچ (Clutch Slip): حیاتی‌ترین نشانه. در هنگام شتاب‌گیری ناگهانی یا رانندگی در سربالایی، دور موتور بالا می‌رود، اما سرعت خودرو به تناسب آن افزایش نمی‌یابد. این نشان می‌دهد که صفحه کلاچ به دلیل سایش، نمی‌تواند به طور کامل گشتاور را به فلایویل منتقل کند.
- سفت شدن پدال کلاچ: به دلیل فرسایش مکانیسم فنر خورشیدی در دیسک کلاچ یا نقص در سیستم کمکی (بادی/هیدرولیکی)، فشار دادن پدال کلاچ بسیار سخت‌تر از حالت عادی می‌شود.
- بالا آمدن نقطه کلاچ: با سایش صفحه کلاچ، نقطه درگیری کلاچ به سمت بالای مسیر حرکت پدال جابه‌جا می‌شود. اگر کلاچ در انتهای مسیر حرکت پدال درگیر شود، نشان‌دهنده سایش شدید است.
- بوی سوختگی: بوی سوختگی شدید لنت کلاچ، به ویژه پس از رانندگی در سربالایی‌ها یا تعویض‌های مکرر، نشان‌دهنده حرارت زیاد و سایش جدی است.
- سختی در تعویض دنده: اگر کلاچ به طور کامل جدا نشود (به دلیل نقص در فشار یا خرابی دیسک)، تعویض دنده‌ها، به خصوص دنده‌های 1 و عقب، دشوار و با صدای خِرخِر همراه است.
ب) بازرسی بصری
در صورت باز شدن گیربکس، ضخامت لنت صفحه کلاچ و وضعیت سطح دیسک و فلایویل باید بررسی شود. فرورفتگی‌ها یا لکه‌های حرارتی (Hot Spots) روی دیسک و فلایویل نشان‌دهنده سایش و تاب‌برداشتن هستند.
۳. اهمیت تنظیم پدال کلاچ (Free Play)
تنظیم صحیح پدال کلاچ، به ویژه در سیستم‌های هیدرولیک یا بادی کامیون‌ها، برای طول عمر سیستم حیاتی است.
- لقی آزاد (Free Play): پدال کلاچ باید دارای یک لقی آزاد مشخص در ابتدای حرکت خود باشد. این لقی از اهمیت بالایی برخوردار است:
- لقی بسیار کم: اگر لقی آزاد وجود نداشته باشد (پدال سفت باشد)، همیشه یک فشار خفیف بر روی دیسک کلاچ وارد می‌شود. این امر باعث می‌شود که کلاچ به طور دائم درگیر نباشد (Partial Engagement)، که منجر به لغزش مداوم، گرمای بیش از حد، و سوختن سریع صفحه کلاچ می‌شود.
- لقی بسیار زیاد: اگر لقی بیش از حد زیاد باشد، پدال ممکن است نتواند کلاچ را به طور کامل جدا کند، که منجر به سختی در تعویض دنده و سایش دنده‌های گیربکس می‌شود.
تنظیمات در سیستم‌های سنگین
در بسیاری از کامیون‌ها، سیستم کلاچ دارای یک بوستر (Booster) یا سیستم کمکی پنوماتیک/هیدرولیک است. تنظیمات علاوه بر پدال، شامل تنظیم کورس حرکتی پیستون کمکی نیز می‌شود تا اطمینان حاصل شود که اهرم کلاچ به اندازه کافی حرکت می‌کند و کلاچ به طور کامل جدا می‌شود. این تنظیم باید توسط مکانیک با توجه به مشخصات فنی سازنده انجام شود.
