دقت، قدرت و طول عمر ماشین‌های سوراخکاری رادیال (Radial Drilling Machines) و دریل‌های ستونی (Column Drills) به سلامت مجموعه‌های انتقال قدرت آنها، به خصوص دنده‌ها و بلبرینگ‌ها، وابسته است. فرسودگی این اجزا باعث ایجاد لرزش، کاهش دقت سوراخکاری و خرابی‌های فاجعه‌بار می‌شود. بازسازی تخصصی این مجموعه‌ها یک فرآیند مکانیکی دقیق است.
۱. تشخیص خرابی و علائم هشدار دهنده
اولین گام در بازسازی، تشخیص دقیق قطعه معیوب است.
علائم خرابی | قطعه معیوب احتمالی | پیامد فنی |
صدای زوزه، تق‌تق یا سایش بلند | بلبرینگ‌های اصلی (Main Spindle Bearings) یا دنده‌های فرسوده/شکسته. | افزایش اصطکاک و تولید حرارت، کاهش دقت سوراخکاری. |
لقی یا بازی زیاد اسپیندل (محور اصلی) | بلبرینگ‌های اسپیندل (به ویژه بلبرینگ‌های تماس زاویه‌ای) یا تنظیم نامناسب آنها. | انحراف مته، سوراخکاری خارج از گونیا، لرزش شدید در حین کار. |
عدم توانایی در تغییر سرعت/خوراک (Feed) | دنده‌های آسیب‌دیده یا شکسته در جعبه دنده (Gearbox) تغذیه یا سرعت. | محدود شدن دامنه کاربرد دستگاه، خطر آسیب به موتور. |
گرم شدن بیش از حد جعبه دنده | روغن‌کاری نامناسب (گریس یا روغن کم)، بلبرینگ‌های قفل شده یا تنظیم بیش از حد سفت. | کاهش عمر روغن و دنده‌ها، سوختن مهر و موم‌های آب‌بندی. |
۲. مراحل بازسازی و تعویض مجموعه دنده
بازسازی جعبه دنده شامل باز کردن دقیق، تعویض قطعات و تنظیم مجدد آن‌هاست.
الف) جداسازی و بازرسی دنده‌ها
- دسترسی: ابتدا موتور و اتصالات کنترلی را قطع کرده و روغن جعبه دنده را تخلیه کنید. سپس پوشش جعبه دنده را باز کنید.
- بازرسی چشمی: دندانه‌ها را برای علائم گود افتادگی (Pitting)، شکستگی، یا ساییدگی شدید (Tooth Wear) بررسی کنید. گود افتادگی معمولاً نشانه خستگی فلز و روغن‌کاری ضعیف است.
- تعویض: دنده‌هایی که دارای شکستگی یا آسیب شدید هستند، باید با دنده‌های جایگزین با متریال و پروفیل دندانه (Tooth Profile) دقیقاً مشابه تعویض شوند تا پروفیل انتقال قدرت و نویز دستگاه حفظ شود.
ب) تنظیم خلاص بازی دنده‌ها (Backlash)
خلاص بازی فاصله کوچک بین دندانه‌های درگیر است که برای جلوگیری از قفل شدن و کاهش حرارت ضروری است.
- ابزار: از ساعت اندیکاتور (Dial Indicator) یا گیج‌های فیلر (Feeler Gauges) استفاده کنید.
- روش تنظیم: با ثابت نگه داشتن یکی از دنده‌ها، دنده مقابل را به جلو و عقب حرکت دهید و میزان لقی را اندازه‌گیری کنید.
- نتیجه: خلاص بازی باید در محدوده مشخص شده توسط سازنده (معمولاً چند صدم میلی‌متر) باشد. خلاص بازی کم باعث داغ شدن و سایش سریع، و خلاص بازی زیاد باعث ضربه و صدای بلند می‌شود. تنظیم معمولاً با استفاده از شیم‌های تنظیم (Shims) یا مهره‌های قفل‌کن انجام می‌شود.
۳. تعویض تخصصی بلبرینگ‌ها (به ویژه بلبرینگ اسپیندل)
بلبرینگ‌های اسپیندل (محور اصلی) مستقیماً دقت سوراخکاری را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
الف) انتخاب نوع بلبرینگ
- ماشینکاری دقیق: در بخش اسپیندل، از بلبرینگ‌های تماس زاویه‌ای (Angular Contact Bearings) استفاده می‌شود که برای تحمل بارهای محوری و شعاعی بالا و حفظ سختی محور (Rigidity) طراحی شده‌اند.
- درجه دقت: بلبرینگ‌های اسپیندل باید دارای درجه دقت بالا باشند (مثلاً P4 یا P5) تا لقی داخلی آنها به حداقل برسد.
ب) روش تعویض
- جداسازی: بلبرینگ‌های قدیمی را با استفاده از ابزار کشنده هیدرولیک یا مکانیکی (Puller) مناسب جدا کنید تا به شفت آسیب وارد نشود.
- نصب: بلبرینگ‌های جدید باید با استفاده از ابزارهای نصب حرارتی (مانند گرم‌کن القایی) یا ابزارهای فشاری مناسب نصب شوند. هرگز با چکش یا ضربه مستقیم به ساچمه‌ها یا قفسه بلبرینگ ضربه نزنید.
- پیش بارگذاری (Preload) بلبرینگ اسپیندل: بلبرینگ‌های تماس زاویه‌ای باید با پیش بارگذاری نصب شوند تا لقی داخلی آنها به صفر برسد و سختی لازم برای سوراخکاری فراهم شود.
- تنظیم: پیش بارگذاری با استفاده از مهره‌های قفل‌کننده مخصوص و اندازه‌گیری گشتاور اصطکاکی انجام می‌شود. تنظیم بیش از حد سفت (Over-Preloading) باعث داغ شدن و خرابی زودرس بلبرینگ می‌شود.
۴. روانکاری و نگهداری پس از بازسازی
- روانکاری تخصصی: از روغن یا گریس توصیه شده توسط سازنده استفاده کنید. جعبه دنده‌های سرعت و خوراک معمولاً با روغن (مانند روغن دنده ISO VG 68 یا 100) روانکاری می‌شوند، در حالی که بلبرینگ‌های اسپیندل ممکن است به گریس‌های تخصصی با پایداری حرارتی بالا نیاز داشته باشند.
- تنظیم صحیح سطح روغن: سطح روغن جعبه دنده را بر اساس نشانگر (Sight Glass) تنظیم کنید. کمبود یا زیاد بودن روغن هر دو برای عملکرد دستگاه مضر است.
- تست عملکرد: پس از مونتاژ، دستگاه باید در تمام سرعت‌ها و تنظیمات خوراک تست شود تا از عملکرد روان، تولید نویز کم و عدم داغ شدن مطمئن شوید.
- بررسی لقی اسپیندل: پس از تست، مجدداً لقی محوری و شعاعی اسپیندل را با ساعت اندیکاتور چک کنید تا از حفظ دقت مطمئن شوید.
