ساخت یک دستگاه الکترولیز خانگی برای زنگزدایی، یکی از لذتبخشترین و کاربردیترین پروژهها برای علاقهمندان به بازسازی اشیاء قدیمی است. این روش برخلاف سنبادهزنی، به فلز سالم آسیب نمیزند و حتی زنگزدگیهای موجود در شکافهای غیرقابل دسترس را نیز پاک میکند.
۱. مکانیزم کار (به زبان ساده)
در این فرآیند، ما یک مدار الکتریکی ایجاد میکنیم که در آن جریان مستقیم (DC) از طریق یک محلول رسانا (الکترولیت) عبور میکند. این جریان باعث میشود پیوند شیمیایی بین زنگ (اکسید آهن) و فلز سالم شکسته شده و زنگزدگی به سمت قطعه "قربانی" حرکت کند.
۲. وسایل مورد نیاز
- منبع تغذیه (Power Supply): یک شارژر لپتاپ قدیمی، پاور کامپیوتر (PC) یا شارژر باتری خودرو (۱۲ ولت خروجی مستقیم).
- نکته: هرگز از برق مستقیم شهری استفاده نکنید!
- الکترولیت: آب معمولی به همراه سدیم کربنات (شویندههای پودری) یا جوش شیرین. (جوش شیرین ضعیفتر عمل میکند اما در دسترستر است).
- قطعه قربانی (Anode): یک قطعه آهن ضایعاتی یا فولاد که به دردتان نمیخورد (مثلاً یک قوطی کنسرو یا میلگرد).
- هشدار: از فولاد ضدزنگ (استیل) استفاده نکنید، زیرا گازهای سمی کروم آزاد میکند.
- ظرف پلاستیکی: سطلی که قطعه زنگزده کاملاً در آن جا شود.
- سیم و گیرههای سوسماری: برای اتصال قطعات به منبع تغذیه.
۳. مراحل ساخت و راهاندازی گامبهگام
گام اول: آمادهسازی محلول
سطل را با آب پر کنید. به ازای هر ۴ لیتر آب، حدود ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری پودر شستشو یا جوش شیرین اضافه کنید و خوب هم بزنید تا کاملاً حل شود.
گام دوم: چیدمان قطعات
- قطعه قربانی: آن را در یک طرف سطل قرار دهید (بهتر است قسمتی از آن بیرون از آب باشد تا گیره به آن وصل شود).
- قطعه زنگزده: آن را در طرف دیگر سطل آویزان کنید. دقت کنید که این دو قطعه نباید داخل آب با هم تماس فیزیکی داشته باشند (باعث اتصالی میشود).
گام سوم: اتصالات الکتریکی (بسیار مهم)
این بخش تعیینکننده موفقیت شماست:
- قطب منفی (سیم سیاه): باید به قطعه زنگزده متصل شود. (منفی = نجاتدهنده).
- قطب مثبت (سیم قرمز): باید به قطعه قربانی متصل شود. (مثبت = از بین رونده).
گام چهارم: روشن کردن و نظارت
منبع تغذیه را به برق بزنید. اگر همه چیز درست باشد، پس از چند لحظه حبابهای ریزی (هیدروژن) اطراف قطعه زنگزده شروع به تشکیل شدن میکنند و آب به تدریج کثیف و قهوهای میشود.
۴. زمانبندی و پرداخت نهایی
- زمان: بسته به شدت زنگزدگی، فرآیند بین ۳ تا ۲۴ ساعت طول میکشد.
- پس از اتمام: قطعه را خارج کنید. زنگزدگیها حالا به صورت یک لایهی سیاه و نرم درآمدهاند. با یک برس پلاستیکی یا سیم ظرفشویی زیر آب سرد، این لایه سیاه را بشویید تا فلز براق نمایان شود.
- خشک کردن فوری: بلافاصله قطعه را با سشوار خشک کنید و روی آن روغن یا واکس بزنید، چون فلز در این حالت بسیار مستعد زنگزدگی سریع (Flash Rust) است.
۵. نکات ایمنی حیاتی
- تهویه: این فرآیند گاز هیدروژن تولید میکند که قابل اشتعال است. عملیات را در فضای باز یا گاراژی که پنجرهاش باز است انجام دهید.
- خاموش کردن قبل از تماس: قبل از دست زدن به آب یا جابجایی گیرهها، حتماً منبع تغذیه را از برق بکشید.
- انتخاب قطعه قربانی: از قطعات آهنی استفاده کنید که سطح تماس زیادی داشته باشند تا فرآیند سریعتر انجام شود.
