ترکیه، به دلیل نزدیکی فرهنگی و جغرافیایی، هزینه زندگی نسبتاً پایین‌تر و ارائه مسیرهایی برای اقامت از طریق سرمایه‌گذاری (مانند خرید ملک)، همواره یکی از مقاصد اصلی برای مهاجرین ایرانی بوده است. با این حال، ارزیابی ترکیه به عنوان یک مقصد مناسب، نیازمند تحلیل دقیق وضعیت اقتصادی کلان، محیط سیاسی و قوانین ملکی است.
۱. وضعیت اقتصادی و بحران ارزی
اقتصاد ترکیه در دهه‌های اخیر رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده، اما از سال ۲۰۱۸ با یک بحران اقتصادی مزمن و ساختاری روبرو است:
- تورم بالا (Inflation): تورم در ترکیه به طور مداوم و در سطح بسیار بالا (اغلب بالاتر از 60% تا 80% در سال‌های اخیر) باقی مانده است. این تورم قدرت خرید لیر (واحد پول ترکیه) را به شدت کاهش داده و برنامه‌ریزی مالی بلندمدت را برای ساکنین، به‌ویژه افرادی که درآمدشان به لیر است، بسیار دشوار می‌کند.
- بی‌ثباتی نرخ ارز (FX Volatility): سیاست‌های غیرمتعارف بانک مرکزی (مانمایین نرخ بهره در شرایط تورمی) منجر به کاهش ارزش شدید و مستمر لیر در برابر دلار و یورو شده است. این بی‌ثباتی به مهاجرانی که سرمایه خود را به لیر تبدیل می‌کنند، آسیب می‌رساند.
- بدهی خارجی: بخش خصوصی ترکیه بدهی‌های خارجی سنگینی به ارزهای خارجی دارد. سقوط لیر، بازپرداخت این بدهی‌ها را دشوارتر کرده و ریسک ورشکستگی شرکت‌ها را افزایش می‌دهد.
۲. بی‌ثباتی‌های سیاسی و تمرکز قدرت در حزب عدالت و توسعه (AKP)
محیط سیاسی ترکیه تحت تأثیر سال‌ها حکومت حزب عدالت و توسعه (به رهبری رجب طیب اردوغان) قرار دارد:
- تمرکز قدرت: پس از رفراندوم ۲۰۱۷، سیستم پارلمانی به سیستم ریاست جمهوری تغییر یافت که قدرت اجرایی و سیاسی گسترده‌ای را به رئیس‌جمهور اعطا کرد. این تمرکز، استقلال نهادهایی چون بانک مرکزی و قوه قضائیه را تضعیف کرده و تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی و سیاسی را بیشتر متأثر از ملاحظات سیاسی کرده است.
- فضای رسانه‌ای و آزادی بیان: گزارش‌های بین‌المللی حاکی از محدودیت‌ها در آزادی رسانه‌ها و سرکوب منتقدان سیاسی است. این وضعیت می‌تواند محیط کاری و اجتماعی را برای مهاجران، به‌ویژه فعالان و روزنامه‌نگاران، چالش‌برانگیز سازد.
- تأثیر بر اقتصاد: عدم قطعیت سیاسی و دخالت سیاسی در امور اقتصادی، اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی را کاهش داده و یکی از دلایل اصلی خروج سرمایه و سقوط ارزش لیر است.
۳. قوانین ملکی ترکیه و ریسک آن برای خریداران
سرمایه‌گذاری در ملک، رایج‌ترین راه برای اخذ اقامت ترکیه توسط مهاجرین ایرانی است. با این حال، این حوزه ریسک‌های خاص خود را دارد:
- اخذ تابعیت در ازای خرید ملک (Citizenship by Investment): با خرید ملکی به ارزش حداقل 400,000 دلار آمریکا، امکان اخذ پاسپورت ترکیه وجود دارد. این موضوع باعث شده قیمت مسکن در بازارهای هدف (مانند استانبول) به صورت حبابی رشد کند.
- ارزش‌گذاری ملک و ریسک حباب: به دلیل تقاضای شدید سرمایه‌گذاران خارجی، قیمت مسکن به دلار در بسیاری از مناطق حباب دارد و با قیمت‌های منطقی فاصله گرفته است. خرید ملک با هدف سرمایه‌گذاری بلندمدت در بازاری که نرخ بهره پایین نگه داشته شده، ریسک بالایی دارد.
- بازگشت سرمایه (Rental Yield): با توجه به تورم و قیمت بالای خرید، بازگشت سرمایه از طریق اجاره (بازده اجاره) در ترکیه نسبت به بسیاری از کشورهای اروپایی پایین است.
- تغییر قوانین اقامت: دولت ترکیه در سال‌های اخیر قوانین اقامت بر اساس خرید ملک (زیر آستانه 400,000 دلار) را سخت‌گیرانه‌تر کرده و در برخی مناطق، اجازه تمدید اقامت با خرید ملک را لغو کرده است.
۴. geopolitics آینده اقتصادی ترکیه در سایه مسائل سیاسی و ژئولیتیک
آینده اقتصادی ترکیه به شدت تحت تأثیر موقعیت ژئولیتیکی آن و سیاست خارجی دولت اردوغان قرار دارد:
- نقش منطقه‌ای: ترکیه به دلیل موقعیت استراتژیک بین اروا و آسیا و عضویت در ناتو، نقش مهمی در منازعات منطقه‌ای (مانند سوریه، قره‌باغ و دریای سیاه) ایفا می‌کند. این نقش‌آفرینی‌ها ممکن است منجر به تحریم‌ها یا تنش‌های دیلماتیک شود که تأثیر منفی مستقیمی بر اقتصاد و جذب سرمایه خارجی می‌گذارد.
- روابط با اتحادیه اروا و آمریکا: روابط ترکیه با غرب همواره رتنش بوده است. هرگونه تنش جدی در این روابط، می‌تواند به اقتصاد ترکیه و دسترسی آن به بازارهای مالی و تجاری بین‌المللی آسیب بزند.
- تانسیل رشد: با وجود چالش‌ها، ترکیه دارای جمعیت جوان، نیروی کار ماهر، و یک بخش تولیدی قوی (به‌ویژه در نساجی و قطعات خودرو) است. اگر دولت بتواند به ثبات سیاسی و سیاست‌های اقتصادی معقول بازگردد، تانسیل رشد بلندمدت وجود دارد.
۵. جمع‌بندی: ترکیه مقصد مناسبی برای چه کسانی است؟
گروه مهاجران | مناسب بودن | دلیل |
بازنشستگان / افراد با درآمد خارجی | بالا | هزینه زندگی (خوراک، خدمات) نسبت به اروا و آمریکا ارزان‌تر است؛ درآمد دلاری حفظ می‌شود. |
جویندگان کار متخصص | متوسط رو به ایین | بازار کار محلی تحت تأثیر تورم و نرخ بیکاری جوانان قرار دارد؛ مگر برای مشاغل با حقوق دلاری یا بین‌المللی. |
سرمایه‌گذاران ملک کوچک | متوسط رو به ایین | ریسک حباب قیمت مسکن بالا است و بازده اجاره ایین است. |
دانشجویان | بالا | نزدیکی جغرافیایی و فرهنگی و شهریه دانشگاهی مقرون به صرفه (به‌ویژه در دانشگاه‌های دولتی). |
به طور کلی، ترکیه برای افرادی مناسب است که منابع مالی خود را به ارزهای قوی حفظ می‌کنند و به دنبال مکانی با هزینه زندگی ایین‌تر نسبت به غرب برای اقامت یا بازنشستگی هستند. اما برای افرادی که به دنبال ثبات اقتصادی، شغلی با درآمد لیر، و آینده‌ای با تورم ایین هستند، این کشور با ریسک‌های جدی روبرو است.
