سرطان پوست شایع‌ترین نوع سرطان است و در نتیجه آسیب به DNA سلول‌های پوست (اغلب به دلیل قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV) خورشید یا منابع دیگر) ایجاد می‌شود. پیشرفت‌ها در زمینه ایمونوتراپی و درمان‌های هدفمند مولکولی، چشم‌انداز درمان تهاجمی‌ترین شکل آن، یعنی ملانوما، را به طور ریشه‌ای تغییر داده است.
۱. دلیل پیدایش و انواع اصلی سرطان پوست
سرطان پوست زمانی آغاز می‌شود که جهش‌های ژنتیکی در کراتینوسیت‌ها (در لایه‌های پایه پوست) یا ملانوسیت‌ها (سلول‌های تولیدکننده رنگدانه) رخ دهد.
انواع اصلی سرطان پوست:
- کارسینوم سلول پایه (Basal Cell Carcinoma - BCC): شایع‌ترین و کم‌تهاجمی‌ترین نوع. به ندرت متاستاز می‌دهد.
- کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma - SCC): دومین نوع شایع، که می‌تواند تهاجمی‌تر باشد و پتانسیل متاستاز دارد.
- ملانوما (Melanoma): تهاجمی‌ترین و کشنده‌ترین نوع، که از ملانوسیت‌ها منشأ می‌گیرد و استعداد زیادی برای متاستاز به سایر اندام‌ها دارد. (بیشترین تمرکز تحقیقات نوین بر این نوع است).
عوامل خطر اصلی:
- قرار گرفتن در معرض اشعه UV: این اشعه باعث آسیب مستقیم به DNA سلول‌های پوست می‌شود.
- ژنتیک و نوع پوست: پوست روشن‌تر، سابقه آفتاب‌سوختگی شدید و سابقه خانوادگی ملانوما.
۲. درمان‌های فعلی و استاندارد سرطان پوست
درمان‌های استاندارد سرطان پوست، به‌ویژه برای BCC و SCC، اغلب بر حذف موضعی تومور متمرکز است، اما برای ملانوما ترکیبی از درمان‌ها استفاده می‌شود:
- برداشتن جراحی (Surgical Excision): برای تمام انواع سرطان پوست در مراحل اولیه، برداشتن تومور با حاشیه ایمنی کافی روش اصلی است.
- جراحی موهس (Mohs Surgery): روشی برای برداشتن لایه به لایه تومور با حفظ حداکثری بافت سالم، که عمدتاً برای BCC و SCC در نواحی حساس صورت استفاده می‌شود.
- پرتودرمانی: برای تومورهایی که قابل جراحی نیستند یا در نواحی حساس قرار دارند.
- شیمی‌درمانی موضعی و سیستمیک: برای تومورهای سطحی (SCC و BCC) شیمی‌درمانی موضعی و برای ملانومای پیشرفته، شیمی‌درمانی سیستمیک همچنان استفاده می‌شود، اگرچه درمان‌های جدیدتر جایگزین شده‌اند.
۳. تحولات اخیر و درمان‌های نوین (تمرکز بر ملانوما)
بیشترین پیشرفت‌ها در ملانوما رخ داده است که پیش از این یک بیماری تقریباً غیرقابل درمان در مراحل متاستاتیک بود.
الف) ایمونوتراپی (مهارکننده‌های نقاط بازرسی ایمنی)
این روش، بزرگترین انقلاب در درمان ملانوما بوده است.
- مکانیزم: سلول‌های سرطانی اغلب از پروتئین‌هایی مانند PD-L1 یا CTLA-4 برای "خاموش کردن" سلول‌های T سیستم ایمنی استفاده می‌کنند.
- عملکرد: داروهای مهارکننده نقاط بازرسی (مانند پمبرولیزوماب، نیوولوماب و ایپیلیموماب) این ترمزها را آزاد می‌کنند. این امر به سلول‌های T بیمار اجازه می‌دهد تا سلول‌های سرطانی را شناسایی کرده و به طور مؤثر حمله کنند.
- تحولات: اکنون از ایمونوتراپی حتی به عنوان درمان کمکی (Adjuvant) پس از جراحی ملانومای پرخطر استفاده می‌شود تا ریسک عود را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
ب) درمان‌های هدفمند مولکولی
این درمان‌ها برای حدود 50% از بیماران ملانوما که دارای جهش خاصی هستند، مؤثر است.
- جهش BRAF: شایع‌ترین جهش در ملانوما، در ژن BRAF رخ می‌دهد.
- عملکرد: داروهایی مانند مهارکننده‌های BRAF (مانند دابرافنیب) و مهارکننده‌های MEK (مانند ترامتینیب) مستقیماً سیگنال‌های رشد ناشی از این جهش را مسدود می‌کنند. استفاده همزمان از این دو نوع دارو، نتایج درمانی را به شکل چشمگیری بهبود بخشیده است.
ج) ایمونوتراپی‌های موضعی برای BCC و SCC
- داروهای موضعی: برای برخی BCCهای سطحی، داروهایی مانند **ایمی‌کیمود (Imiquimod) موضعی** سیستم ایمنی را در محل تومور فعال می‌کنند تا سلول‌های سرطانی را از بین ببرند.
۴. آینده و چشم‌انداز درمان سرطان پوست
آینده درمان سرطان پوست به سمت شخصی‌سازی، تشخیص دقیق‌تر و روش‌های غیرتهاجمی می‌رود:
- واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده ملانوما: استفاده از فناوری‌های جدید (مانند mRNA) برای ایجاد واکسن‌های درمانی که سیستم ایمنی بیمار را برای شناسایی و حمله به نئوانتی‌ژن‌های منحصربه‌فرد تومور وی آموزش می‌دهند.
- درمان سه‌گانه/ترکیبی: ترکیب موفقیت‌آمیز ایمونوتراپی و درمان‌های هدفمند برای بیماران ملانوما با جهش BRAF، که پاسخ‌های درمانی عمیق‌تر و طولانی‌مدت‌تری را ایجاد می‌کند.
- نقش مایع بیوپسی: استفاده از مایع بیوپسی (Liquid Biopsy) برای نظارت بر ctDNA بیماران ملانوما و تشخیص زودهنگام عود بیماری، حتی قبل از آنکه با تصویربرداری قابل مشاهده باشد.
- پیشگیری با واکسن‌های پیشگیرانه: تحقیقات گسترده‌ای در حال انجام است تا واکسن‌هایی برای پیشگیری از سرطان‌های ناشی از آفتاب در آینده توسعه یابند، هرچند که هنوز در مراحل اولیه قرار دارند.
- بهبود درمان TNBC: جستجوی درمان‌های ایمونوتراپی جدید برای ملانومای سه‌گانه منفی (مشابه سرطان سینه) که به درمان‌های هدفمند فعلی پاسخ نمی‌دهد.
