مواد شیمیایی مخرب غدد درون‌ریز (Endocrine Disrupting Chemicals - EDCs) ترکیبات مصنوعی هستند که می‌توانند عملکرد سیستم هورمونی بدن را تقلید، مسدود یا تغییر دهند. این مواد، حتی در دوزهای بسیار پایین، می‌توانند بر سلامت باروری، سیستم ایمنی و عملکرد متابولیک تأثیر منفی بگذارند. EDCs به طور گسترده در محصولات بهداشتی، پلاستیک‌ها، لوازم آرایشی و غذایی یافت می‌شوند.
۱. مهم‌ترین EDCs در محصولات بهداشتی و نحوه شناسایی
دو گروه اصلی از EDCs که بیشترین جستجو را در محصولات بهداشتی دارند، فتالات‌ها و پارابن‌ها هستند:
الف) فتالات‌ها (Phthalates)
- کاربرد: از فتالات‌ها به عنوان نرم‌کننده پلاستیک (برای افزایش انعطاف‌پذیری) و پایدارکننده عطر (برای ماندگاری طولانی‌مدت بو) استفاده می‌شود.
- مکانیسم مخرب: می‌توانند عملکرد تستوسترون را مختل کرده و با مشکلات باروری مردان، بلوغ زودرس و اختلالات تیروئید مرتبط هستند.
- نحوه شناسایی: اغلب روی برچسب محصولات بهداشتی ذکر نمی‌شوند، اما هر محصولی که دارای برچسب عمومی "Fragrance" (عطر) یا "Parfum" است، به‌احتمال زیاد حاوی فتالات است. به دنبال عباراتی نظیر DBP، DEP، DEHP باشید.
ب) پارابن‌ها (Parabens)
- کاربرد: پارابن‌ها رایج‌ترین مواد نگهدارنده در محصولات بهداشتی و آرایشی هستند. آن‌ها مانع از رشد قارچ و باکتری‌ها شده و عمر مفید محصول را افزایش می‌دهند.
- مکانیسم مخرب: می‌توانند در بدن عملکرد استروژن را تقلید کنند. این اثر با افزایش خطر سرطان‌های وابسته به هورمون (مانند سرطان پستان) و مشکلات رشد مرتبط است.
- نحوه شناسایی: روی برچسب محصول معمولاً با پیشوند "Paraben-" و پسوندهایی نظیر Methylparaben، Propylparaben، Butylparaben و Ethylparaben مشخص می‌شوند.
ج) دیگر EDCs رایج
- تریکلوزان (Triclosan): یک آنتی‌باکتریال است که در برخی صابون‌ها و خمیردندان‌ها استفاده می‌شود و عملکرد تیروئید را مختل می‌کند.
- بیسفنول A (BPA): اگرچه بیشتر در پلاستیک‌های غذایی است، اما در برخی محصولات بهداشتی نیز یافت می‌شود.
۲. راهنمای گام به گام حذف EDCs از روتین روزانه
کاهش مواجهه با EDCs یک فرآیند گام به گام است که نیازمند دقت در خرید و تغییر عادات مصرف است.
گام ۱: محصولات معطر (Fragrance) را حذف کنید
- هدف: حذف فتالات‌ها.
- اقدام: تمام محصولات حاوی عبارت "Fragrance"، "Parfum" یا "Aroma" را کنار بگذارید. این موارد شامل لوسیون‌های بدن، اسپری‌های خوشبوکننده، و حتی برخی صابون‌ها می‌شوند.
- جایگزین: فقط از محصولاتی استفاده کنید که برچسب "Fragrance-Free" (بدون عطر) دارند یا تنها با اسانس‌های طبیعی (Essential Oils) معطر شده‌اند (که باز هم باید با احتیاط مصرف شوند).
گام ۲: به دنبال "Paraben-Free" باشید
- هدف: حذف مواد نگهدارنده مضر.
- اقدام: تمام محصولات مراقبت شخصی (شامپو، نرم‌کننده، کرم‌ها، ضد آفتاب و لوازم آرایشی) را بررسی کنید. برندهای معتبر اکنون معمولاً محصولات خود را با برچسب "Paraben-Free" عرضه می‌کنند.
- توجه: محصولات بدون پارابن عمر مفید کوتاه‌تری دارند و باید در شرایط مناسب نگهداری و زودتر مصرف شوند.
گام ۳: کاهش استفاده از پلاستیک و پلاستیک‌های حرارتی
- هدف: حذف BPA و فتالات‌های ناشی از پلاستیک.
- اقدام: از گرم کردن غذا در ظروف پلاستیکی (به ویژه ظروف قدیمی که ممکن است BPA داشته باشند) خودداری کنید. ظروف و بطری‌های پلاستیکی قدیمی را با شیشه، استیل ضدزنگ یا پلاستیک‌های با برچسب "BPA-Free" جایگزین کنید.
گام ۴: خواندن لیست مواد تشکیل دهنده
- هدف: شناسایی EDCs کمتر شناخته‌شده.
- اقدام: یاد بگیرید که مواد تشکیل دهنده محصولات را بخوانید و هر ماده شیمیایی با اسامی پیچیده را که با اهداف اصلی محصول همخوانی ندارد (غیر از مواد طبیعی)، در منابع معتبر چک کنید.
- مثال: از خرید محصولات آنتی‌باکتریال روزمره (مثل صابون‌ها) که حاوی تریکلوزان هستند، خودداری کنید و به جای آن از صابون‌های معمولی استفاده نمایید.
۳. نگاهی به محصولات بهداشتی جایگزین
برای اطمینان از بهداشت فردی بدون مواجهه با EDCs، استفاده از محصولات با منشأ طبیعی توصیه می‌شود:
محصول دارای EDC | جایگزین بدون EDC |
دئودورانت شیمیایی با عطر بالا | دئودورانت کریستالی یا دئودورانت حاوی جوش شیرین و روغن‌های گیاهی. |
لوسیون‌های بدن با پارابن و عطر | روغن‌های طبیعی مانند روغن نارگیل، شی باتر یا لوسیون‌های با گواهینامه ارگانیک. |
شامپو و صابون مایع با مواد نگهدارنده | صابون‌ها و شامپوهای جامد (با پایه روغن‌های گیاهی) که معمولاً نیاز کمتری به مواد نگهدارنده قوی دارند. |
پاک‌کننده‌های شیمیایی قوی | سرکه، جوش شیرین و لیمو برای تمیزکاری سطوح منزل. |
