بازرسی ویژگی‌های امنیتی در اسکناس‌ها، به‌ویژه ارزهای خارجی رایج (مانند دلار آمریکا و یورو) و چک‌های بانکی، برای پیشگیری از پذیرش تقلبی‌ها ضروری است. اسکناس‌های مدرن از چندین لایه دفاعی شامل ویژگی‌های قابل مشاهده، لمسی و مخفی (که نیاز به تجهیزات خاص دارند) بهره می‌برند.
۱. بازرسی ویژگی‌های امنیتی اسکناس‌های رایج (Look, Feel, Tilt)
روش استاندارد بازرسی اسکناس بر اساس سه حس اصلی استوار است: نگاه کردن (Look)، لمس کردن (Feel) و کج کردن (Tilt).
الف) نگاه کردن (Look): ویژگی‌های بصری
ویژگی امنیتی | عملکرد و محل بازرسی | نحوه بازرسی |
واترمارک (Watermark) | تصویر محو یا پرتره که در بافت کاغذ تعبیه شده است. | اسکناس را در برابر نور نگه دارید. باید تصویر به طور واضح و با تفاوت‌های ظریف سایه (نه فقط خطوط سیاه) قابل مشاهده باشد. |
نوار امنیتی (Security Thread) | یک نوار پلیمری نازک که در بافت کاغذ جاسازی شده است. | در برابر نور، نوار باید به صورت یک خط کامل و پیوسته ظاهر شود. در برخی ارزها (مانند دلار)، با کج کردن تغییر رنگ می‌دهد. |
جوهر متغیر نوری (OVI) | جوهری که بسته به زاویه دید، رنگ آن تغییر می‌کند. | اسکناس را کج کنید. رنگ عدد یا طرح چاپ شده باید به وضوح و بلافاصله تغییر کند (مثلاً از مسی به سبز). |
ثبت تصویر (See-Through Register) | طرح‌هایی در جلو و پشت اسکناس که تنها با نگاه کردن به نور، کاملاً روی هم منطبق شده و یک شکل واحد را می‌سازند. | با نگه داشتن اسکناس در برابر نور، طرح پشت و جلو باید بدون خطا روی هم بیفتند. |
ب) لمس کردن (Feel): ویژگی‌های لمسی
- کیفیت کاغذ: اسکناس‌های اصل (به ویژه دلار و یورو) از کاغذ مخصوص ترکیبی از پنبه و کتان ساخته شده‌اند که ضخیم‌تر، محکم‌تر و ماندگارتر از کاغذ معمولی است. اسکناس اصل حس خشک، محکم و ارتجاعی دارد.
- برجستگی چاپ (Raised Print): بسیاری از تصاویر و نوشته‌ها با جوهر برجسته چاپ می‌شوند. با کشیدن آرام انگشت روی این قسمت‌ها (مانند پرتره یا نوشته اصلی)، باید حس زبری ایجاد شود. اسکناس‌های تقلبی معمولاً کاملاً صاف هستند.
۲. بازرسی ویژگی‌های امنیتی چک‌های بانکی
تقلب در چک معمولاً شامل تغییر مبلغ، جعل امضا یا چاپ چک‌های کاملاً جعلی است. ویژگی‌های امنیتی چک‌ها بر اساس پیشگیری از این تغییرات طراحی شده‌اند.
- کاغذ مخصوص: چک‌های معتبر روی کاغذ امنیتی چاپ می‌شوند که در برابر پاک کردن با مواد شیمیایی مقاوم است. اگر جوهر پاک شود، روی کاغذ لکه‌های شیمیایی پدیدار می‌شود.
- واترمارک یا میکروپرینت پشت چک: بسیاری از چک‌ها دارای یک طرح امنیتی (مانند طرح بانک) در پشت هستند که تنها با نگاه کردن به نور قابل مشاهده است.
- میکروپرینت (Microprinting): متون بسیار ریز و کوچکی که با چشم غیرمسلح شبیه یک خط ساده به نظر می‌رسند، اما با ذره‌بین قابل خواندن هستند. در چک‌های تقلبی، این میکروپرینت‌ها به صورت خطوط نامشخص یا لکه‌دار چاپ می‌شوند.
- محل امضا: محل امضا نباید هیچ‌گونه آثار پاک شدن یا تغییر داشته باشد. امضاهای جعلی اغلب با دقت کمتری نسبت به امضای اصلی چک‌کننده زده می‌شوند.
۳. ویژگی‌های امنیتی خاص ارزهای خارجی
الف) دلار آمریکا (USD)
- رشته امنیتی (در 20 دلاری و بالاتر): یک نوار پلیمری عمودی که در برابر نور مشخص است و شامل متن و نمادهای ریز است.
- تغییر رنگ جوهر (OVI): عدد ارزش (مثلاً 20 در اسکناس 20 دلاری) باید با کج کردن از مسی به سبز تغییر رنگ دهد.
- نور UV: رشته امنیتی اسکناس‌های جدید در زیر نور فرابنفش به رنگ‌های متفاوتی (سبز، آبی، زرد یا قرمز) می‌درخشد.
ب) یورو (EUR)
- هولوگرام: یک نوار یا وصله براق در سمت راست که با کج کردن، تصویر معماری (پنجره‌ها/دروازه‌ها) و ارزش اسکناس را نشان می‌دهد.
- عدد زمردین (Emerald Number): عدد ارزش اسکناس در گوشه چپ پایین که با کج کردن، رنگ آن تغییر کرده و یک اثر نورانی متحرک در پس‌زمینه ایجاد می‌شود.
- میکروپرینت: جزئیات بسیار ریزی که فقط با بزرگنمایی قابل خواندن هستند.
ج) پوند استرلینگ (GBP - اسکناس‌های پلیمری)
- پنجره شفاف: اسکناس‌های پلیمری بریتانیا دارای یک پنجره شفاف در نزدیکی پرتره ملکه هستند که در داخل آن، جزئیات متغیر نوری (مانند تصویر هولوگرافیک ملکه) قرار دارد.
- جوهر متالیک: روی اسکناس‌های 50 پوندی، تصویر یک تاج با جوهر متالیک چاپ شده است که در زیر نور برق می‌زند.
۴. بازرسی ویژگی‌های مخفی و پیشرفته
این ویژگی‌ها معمولاً برای افراد عادی قابل بازرسی نیستند و توسط بانک‌ها و دستگاه‌های خاص تأیید می‌شوند:
- ویژگی‌های UV: استفاده از چراغ‌های UV (فرابنفش) برای نمایان شدن الیاف رنگی، تصاویر یا رشته‌های امنیتی که در نور عادی قابل مشاهده نیستند.
- ویژگی‌های IR (Infrared): بخش‌هایی از اسکناس که در زیر نور مادون قرمز ناپدید شده یا پدیدار می‌شوند.
- ترکیب شیمیایی جوهر: استفاده از جوهرهای خاص که فقط دستگاه‌های اسکنر بانکی قادر به شناسایی و تأیید آن‌ها هستند.
توصیه نهایی: هنگام دریافت ارز خارجی یا چک‌های بانکی، همیشه یک اسکناس یا چک معتبر را در کنار نمونه مشکوک قرار دهید و ویژگی‌های امنیتی اصلی (واترمارک، لمس، OVI) را به صورت همزمان مقایسه کنید.
