دستگاه بتونیر (Concrete Mixer)، که در زبان فارسی به نام‌های خلاطه یا میکسر بتن نیز شناخته می‌شود، دستگاهی است که برای اختلاط اجزای بتن (سیمان، شن، ماسه و آب) استفاده می‌شود. بتونیرها ابزارهای اولیه و ضروری در سایت‌های ساختمانی کوچک تا متوسط هستند که نیاز به تولید بتن در محل پروژه و در حجم‌های کم دارند.
۱. مشخصات فنی کلیدی بتونیر
بتونیرها بر اساس حجم دیگ (Drum) و منبع تأمین نیرو طبقه‌بندی می‌شوند:
الف) بر اساس ظرفیت دیگ (Drum Volume)
ظرفیت بتونیرها معمولاً بر حسب لیتر یا متر مکعب بیان می‌شود. باید توجه داشت که ظرفیت مخلوط کردن (Mixing Capacity) همواره کمتر از ظرفیت کل دیگ است (معمولاً بین ۶۰ تا ۷۰ درصد ظرفیت کل):
ظرفیت دیگ (لیتر) | ظرفیت تولید بتن تر (m3 در هر بچ) | کاربرد مرسوم |
120 تا 250 | 0.08 تا 0.18 | پروژه‌های بسیار کوچک، تعمیرات، ساخت جدول. |
350 تا 500 | 0.25 تا 0.35 | پروژه‌های ساختمانی متوسط، ویلاسازی. |
750 تا 1000 | 0.5 تا 0.75 | پروژه‌های ساختمانی بزرگ، بچینگ‌های سیار کوچک. |
ب) بر اساس منبع تغذیه
- برقی: رایج‌ترین نوع، مناسب برای فضاهای بسته و شهری که دسترسی به برق شهری فراهم است. (مثلاً 2 تا 3 اسب بخار برای مدل‌های 350 لیتری).
- دیزلی/بنزینی: برای کار در مناطق دورافتاده یا سایت‌هایی که دسترسی به برق محدود است. موتورهای احتراق داخلی، قدرت بیشتری را برای مدل‌های بزرگتر تأمین می‌کنند.
ج) ساختار مکانیکی
- دیگ (Drum): دارای پره‌های داخلی برای هم زدن مؤثر مواد.
- سیستم چرخشی: دیگ توسط یک موتور و سیستم چرخ‌دنده (اغلب به صورت دنده دور در مدل‌های کوچکتر و دنده زیر در مدل‌های بزرگتر) چرخانده می‌شود.
- قابلیت تخلیه: دیگ قابلیت چرخش دارد تا بتن مخلوط شده از دهانه تخلیه خارج شود.
۲. الزامات و استانداردهای مربوط به بتونیر
گرچه بتونیرها دستگاه‌های نسبتاً ساده‌ای هستند، اما تولید و کاربری آن‌ها باید تحت استانداردهای خاصی باشد تا کیفیت بتن و ایمنی کارگران تأمین شود.
الف) استانداردهای کیفیت اختلاط (مهم‌ترین معیار)
- یکنواختی اختلاط: مهم‌ترین استاندارد، تأمین یکنواختی کامل بتن است. بتونیر باید بتنی را تولید کند که در هر نقطه از حجم، دارای توزیع یکنواختی از سیمان، آب و مصالح سنگی باشد (جلوگیری از جداشدگی دانه‌ها یا Segregation).
- زمان اختلاط: مطابق استانداردهای ASTM C94 یا مقررات ملی ساختمان ایران (مبحث ۹)، بتن باید برای حداقل 1.5 دقیقه پس از افزودن آب مخلوط شود. زمان اختلاط طولانی‌تر از حد استاندارد نیز می‌تواند باعث سایش مصالح و افزایش دمای بتن شود.
- طراحی پره‌ها: پره‌های داخلی دیگ باید به گونه‌ای طراحی شوند که از چسبیدن مواد به دیواره و جدا شدن مواد در طول اختلاط جلوگیری کنند.
ب) استانداردهای ایمنی و طراحی دستگاه
- استانداردهای OSHA و CE: تولیدکنندگان باید استانداردهای ایمنی بین‌المللی (CE در اروپا یا OSHA در آمریکا) را رعایت کنند.
- محافظت از قطعات متحرک: تمامی قطعات چرخشی و متحرک (مانند تسمه‌ها و چرخ‌دنده‌ها) باید دارای پوشش‌های محافظ باشند تا از گیر کردن لباس یا دست کارگران جلوگیری شود.
- مکانیزم قفل دیگ: باید مکانیزمی برای قفل کردن ایمن دیگ در هنگام بارگیری یا تخلیه وجود داشته باشد.
- نویز و ارتعاش: رعایت حد مجاز نویز و ارتعاش برای حفاظت از سلامت اپراتور.
ج) الزامات استفاده در محل کار
- سطح تراز: بتونیر باید همواره بر روی یک سطح محکم و کاملاً تراز مستقر شود. کارکردن در سطوح شیب‌دار به ثبات دستگاه آسیب می‌زند و می‌تواند باعث واژگونی یا عدم اختلاط صحیح شود.
- کنترل مصالح: محل تولید بتن باید نزدیک به دپوی مصالح باشد و مصالح سنگی باید تمیز و عاری از مواد آلی باشند (مطابق استانداردها).
- ترتیب افزودن مواد: معمولاً توصیه می‌شود که ابتدا مقداری آب و سپس مصالح سنگی و سیمان به صورت همزمان یا متوالی اضافه شوند. این ترتیب به جلوگیری از چسبیدن سیمان به کف دیگ کمک می‌کند.
- شستشو: پس از پایان کار، دیگ باید فوراً و به طور کامل با آب شسته شود تا بتن سخت شده به دیواره‌ها نچسبد و ظرفیت و کارایی دستگاه کاهش نیابد.
