دیفرانسیل، جزئی حیاتی در سیستم انتقال قدرت خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین است که وظیفه توزیع گشتاور به چرخ‌ها و اجازه چرخش با سرعت‌های متفاوت (هنگام دور زدن) را بر عهده دارد. به دلیل کارکرد تحت بارهای سنگین، این قطعه مستعد خرابی‌هایی نظیر زوزه، لقی و نقص در مکانیزم قفل است.
۱. تشخیص دقیق صدای زوزه (Whining Noise)
صدای زوزه دیفرانسیل شایع‌ترین مشکل آن است و معمولاً نشان‌دهنده سایش داخلی دنده‌ها یا بلبرینگ‌ها است.
الف) تفاوت زوزه دیفرانسیل و بلبرینگ چرخ
ویژگی | صدای زوزه دیفرانسیل | صدای بلبرینگ چرخ |
مکان صدا | از مرکز محور عقب (یا جلو در 4WD) شنیده می‌شود. | از نزدیک چرخ‌ها شنیده می‌شود. |
رفتار با سرعت | با افزایش سرعت افزایش می‌یابد و معمولاً در محدوده 60 تا 100 کیلومتر واضح‌تر است. | با افزایش سرعت افزایش می‌یابد و معمولاً با پیچیدن به یک سمت تغییر می‌کند یا قطع می‌شود. |
رفتار با بار | در هنگام کاهش سرعت یا هنگام رانندگی بدون فشار گاز (Drive/Coast) صدای آن تغییر می‌کند یا شدیدتر می‌شود. | معمولاً با تغییر بار موتور تغییر محسوسی نمی‌کند. |
ب) دلایل زوزه دیفرانسیل
- سایش دنده‌های پینیون و کرانویل: این دو دنده اصلی‌ترین بخش دیفرانسیل هستند. اگر فاصله استاندارد (بک‌لش) یا نقطه تماس آن‌ها به دلیل نصب نادرست یا سایش زیاد، بهم بخورد، صدای زوزه تولید می‌شود.
- خرابی بلبرینگ‌های پینیون: این بلبرینگ‌ها به دلیل تحمل فشار بالا، اگر فرسوده شوند، صدای زوزه تولید می‌کنند که معمولاً با تغییر سرعت افزایش می‌یابد.
- کمبود یا کیفیت روغن واسکازین: روغن واسکازین نامناسب، کثیف یا کم، خاصیت روانکاری را از بین برده و سایش قطعات را تسریع می‌کند.
۲. عیب‌یابی لقی پلوس‌ها (Axle Shaft Play)
لقی بیش از حد در محل اتصال پلوس به دیفرانسیل (در هوزینگ یا پوسته اکسل) می‌تواند نشان‌دهنده سایش قطعات داخلی باشد.
الف) علائم لقی
- صدای تق‌تق یا ضربه: در شروع حرکت یا هنگام تعویض ناگهانی دنده، یک صدای "تق" یا ضربه شدید شنیده می‌شود.
- لرزش در چرخ‌ها: لقی در دنده‌های هرزگرد دیفرانسیل یا محل اتصال پلوس می‌تواند باعث لرزش نامحسوس در چرخ‌ها شود.
ب) دلایل لقی
- سایش دنده‌های هرزگرد (Spider Gears): در اثر کارکرد طولانی و کمبود روغن، دنده‌های هرزگرد (دنده‌های کوچک‌تر داخل دیفرانسیل) که پلوس‌ها به آن‌ها متصل هستند، دچار سایش شده و لقی داخلی ایجاد می‌کنند.
- خرابی خار یا قفل پلوس: در برخی مدل‌ها، وجود خار یا قفل‌هایی که پلوس را در جای خود محکم می‌کنند، در صورت سایش یا شکستگی، لقی ایجاد می‌کنند.
- نشتی روغن: لقی در محل پلوس‌ها اغلب باعث آسیب به کاسه‌نمد شده و روغن واسکازین از اطراف چرخ یا محل اتصال پلوس نشتی می‌کند.
۳. نگهداری دیفرانسیل‌های دارای قفل (Differential Lock)
سیستم قفل دیفرانسیل (Diff Lock) در کامیون‌ها (به ویژه کامیون‌های جاده‌ای و آفرود سنگین) برای انتقال قدرت یکسان به هر دو چرخ در شرایط لغزنده (گل، برف، یخ) طراحی شده است.
الف) مکانیزم و اهمیت
- عملکرد: قفل دیفرانسیل مکانیسم‌های داخلی دیفرانسیل را قفل کرده و باعث می‌شود چرخ‌ها با سرعت یکسان بچرخند، حتی اگر یکی از چرخ‌ها در هوا باشد.
- زمان استفاده: تنها باید در شرایطی که چرخ‌ها دچار لغزش شده‌اند و در سرعت‌های بسیار پایین استفاده شود.
ب) مشکلات و نگهداری قفل دیفرانسیل
- عدم درگیری قفل: اگر قفل فعال نشود، معمولاً به دلیل نقص در سیستم پنوماتیک (باد) یا شیر برقی کنترل‌کننده هوا است. نشت هوا از خطوط یا خرابی اکچویتور (عملگر) قفل شایع است.
- خارج نشدن از قفل: اگر قفل در حالت فعال باقی بماند، رانندگی در جاده‌های آسفالت (پیچ‌ها) بسیار خطرناک است، زیرا چرخ‌ها نمی‌توانند با سرعت متفاوت بچرخند و فشار زیادی به پلوس و شفت‌ها وارد می‌شود.
- توصیه مهم: هرگز نباید با قفل دیفرانسیل فعال در پیچ‌ها یا جاده خشک رانندگی کرد. استفاده نادرست باعث شکستگی پلوس، دنده‌های دیفرانسیل و آسیب به لاستیک‌ها می‌شود.
- تعمیر: عیب‌یابی مشکلات قفل دیفرانسیل نیازمند بررسی دقیق خطوط باد، شیرهای برقی و وضعیت چنگال فعال‌ساز داخلی است.
۴. اصول نگهداری دیفرانسیل
- تعویض منظم واسکازین: استفاده از واسکازین با گرید API و ویسکوزیته صحیح (معمولاً GL-5 برای دیفرانسیل) طبق توصیه سازنده و در فواصل زمانی منظم برای جلوگیری از سایش دنده‌ها.
- بررسی سطح روغن: چک کردن منظم سطح واسکازین و توجه به هرگونه نشتی روغن از کاسه‌نمدهای پلوس یا پوسته دیفرانسیل.
- تنظیم بک‌لش: پس از هر بار باز شدن دیفرانسیل، تنظیم دقیق بک‌لش (لقی بین دنده‌های پینیون و کرانویل) با استفاده از ابزار دقیق ضروری است تا صدای زوزه تولید نشود.
