صنعت خودروسازی داخلی در ایران، به‌ویژه در دو شرکت بزرگ ایران‌خودرو و سایپا، به دلیل استفاده مکرر از پلتفرم‌های قدیمی و مشترک برای تولید مدل‌های جدید متعدد شناخته می‌شود. درک این پلتفرم‌ها برای مصرف‌کنندگان حیاتی است؛ زیرا گرچه خودروها ممکن است از نظر ظاهری متفاوت به نظر برسند، اما از نظر فنی، ساختار مهندسی و تجربه رانندگی، شباهت‌های عمیقی دارند.
۱. مفهوم پلتفرم در صنعت خودرو
پلتفرم (Platform) یا شاسی، ستون فقرات یک خودرو است که شامل ساختار پایه زیرین (شاسی)، سیستم تعلیق، نقاط اتصال موتور و انتقال قدرت (گیربکس) و معماری الکتریکی است. استفاده از پلتفرم مشترک به تولیدکنندگان اجازه می‌دهد تا هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) را کاهش داده، فرآیند تولید را ساده کنند و زمان معرفی محصول جدید را کوتاه‌تر سازند.
مزایای استفاده از پلتفرم مشترک برای تولیدکننده:
- کاهش هزینه تولید: استفاده از ابزارهای تولیدی مشترک.
- تأمین قطعات آسان‌تر: یکسان بودن قطعات فنی پایه.
- زمان کوتاه‌تر توسعه محصول.
۲. مطالعه موردی ایران‌خودرو: پلتفرم Peugeot 405 و XU7
یکی از پرکاربردترین پلتفرم‌ها در ایران، شاسی و معماری مهندسی مرتبط با پژو 405 است که در دهه‌های گذشته، شالوده بسیاری از محصولات ایران‌خودرو بوده است.
الف) شباهت‌های فنی (زیر پوست)
پلتفرم پایه | مدل‌های استفاده کننده | شباهت‌های فنی کلیدی |
Peugeot 405 | پژو 405، پژو پارس، سمند، دنا (تا حد زیادی) | شاسی و ساختار: معماری شاسی، فاصله محوری، و ساختار کلی بدنه در این خانواده بسیار مشابه است. |
خانواده موتور XU7 | پژو 405، پژو پارس، سمند | این موتور (با تفاوت‌های جزئی در سرسیلندر یا سیستم انژکتور) سال‌هاست که قلب تپنده بسیاری از این مدل‌ها بوده است که عملکرد، مصرف سوخت و نگهداری مشابهی را به همراه دارد. |
سیستم تعلیق | پژو 405، پژو پارس | نوع سیستم تعلیق (جلو: مک‌فرسون، عقب: بازوهای دنباله‌ای) در این سری مشابه است که حس رانندگی و پایداری یکسانی را القا می‌کند. |
ب) تفاوت‌های ظاهری (آنچه دیده می‌شود)
- پژو پارس: فیس‌لیفت (تغییر نمای جلو و عقب) از 405 با هدف به‌روزرسانی ظاهر به سبک پژو 406.
- سمند: طراحی بدنه کاملاً جدید (با هدف طراحی ملی) روی همان پلتفرم 405 و موتورهای مشابه.
- دنا: یک فیس‌لیفت عمیق بر روی شاسی سمند با تغییر کامل نمای داخلی و خارجی، اما معماری فنی زیرین همچنان ریشه‌های خود را حفظ کرده است.
نتیجه: در این خانواده، علیرغم تفاوت در ظاهر و نام مدل، تجربه کلی رانندگی، نقاط ضعف فنی (مانند صدای زیاد موتور XU7) و هزینه‌های نگهداری پایه، شباهت بالایی دارند.
۳. مطالعه موردی سایپا: پلتفرم پراید و سری X200
سایپا نیز برای سال‌های متمادی بر روی پلتفرم قدیمی و مشتقات آن تمرکز داشته است.
الف) شباهت‌های فنی (زیر پوست)
پلتفرم پایه | مدل‌های استفاده کننده | شباهت‌های فنی کلیدی |
خانواده پراید (Kia Pride) | پراید سری 100 تا 151 | ساختار شاسی: شاسی بسیار سبک و ضعیف (علت اصلی نگرانی‌های ایمنی). |
پلتفرم X200 | تیبا، ساینا، کوییک | مشتق از پراید: این مدل‌ها فیس‌لیفت عمیقی از نظر ظاهری و فنی روی پلتفرم پراید هستند. با این حال، بسیاری از قطعات تعلیق، موتور و گیربکس همچنان ریشه در معماری قدیمی دارند. |
موتور M15 | تیبا، ساینا، کوییک | موتور M15 یک نسخه بهینه‌شده از موتور پراید است که عملکرد، صدا و لرزش‌های مشابهی را حفظ کرده است. |
ب) تفاوت‌های ظاهری و جزئیات
- تیبا: اولین فیس‌لیفت و به‌روزرسانی برای ایجاد یک ظاهر مدرن‌تر و کمی بزرگ‌تر از پراید.
- ساینا: یک سدان کوچک‌تر با تغییر نمای عقب و جلو، اما بر اساس همان پلتفرم X200 تیبا.
- کوییک: نسخه هاچ‌بک کراس از ساینا، که ارتفاع تعلیق کمی افزایش یافته و ظاهری اسپرت دارد.
نتیجه: خودروهای جدیدتر سایپا (تیبا، ساینا، کوییک) گرچه از نظر ایمنی و عملکرد کمی بهتر از پراید هستند، اما ریشه فنی آن‌ها به پلتفرم‌های دهه‌های گذشته بازمی‌گردد که اصلی‌ترین عیب آن‌ها ایمنی پایین در تصادفات است.
۴. تأثیر پلتفرم مشترک بر تجربه رانندگی
- حس رانندگی (Driving Feel): به دلیل یکسان بودن سیستم تعلیق، زاویه چرخ‌ها و معماری انتقال قدرت، حس رانندگی در خودروهای یک خانواده پلتفرمی (مثلاً پارس و 405) بسیار شبیه به هم است، حتی اگر موقعیت نشستن راننده کمی تغییر کرده باشد.
- ایمنی: پلتفرم‌های قدیمی، فاقد مناطق جذب انرژی کافی هستند. حتی اگر مدل جدیدتر دارای ایربگ باشد، ساختار پایه شاسی در تصادفات جدی، توان کافی برای جذب ضربه را ندارد.
- قطعات یدکی: دسترسی آسان و ارزان به قطعات فنی مشترک، از معدود مزایای این پلتفرم‌ها برای مصرف‌کننده است.
نتیجه‌گیری:
مصرف‌کنندگان ایرانی باید بدانند که نوآوری در صنعت خودرو داخلی، اغلب در لایه "ظاهر و امکانات جانبی" (مانند نمایشگر مالتی‌مدیا یا فرمان جدید) رخ داده است، در حالی که "قلب و اسکلت" اصلی خودروها از نظر فنی به طراحی‌های قدیمی و نسبتاً منسوخ وابسته است. این امر بر عملکرد، ایمنی و دوام بلندمدت تأثیر مستقیمی می‌گذارد.
