روغن‌سوزی یکی از مشکلات رایج و پرهزینه در موتورهای قدیمی‌تر و پرتیراژ داخلی نظیر XU7 (پژو 405، پارس و سمند) و M13 (پراید) است. این پدیده به معنای ورود روغن موتور به محفظه احتراق و سوختن آن همراه با سوخت است که با کاهش سطح روغن، دود آبی رنگ اگزوز و بوی خاص مشخص می‌شود.
۱. دلایل اصلی روغن‌سوزی
روغن موتور از سه مسیر اصلی می‌تواند وارد محفظه احتراق شود:
الف) از طریق سوپاپ‌ها (شایع‌ترین دلیل در مراحل اولیه)
- خرابی گیت و سیت سوپاپ: در موتورهای کارکرده، سایش زیاد ساقه سوپاپ و گیت‌های آن باعث ایجاد لقی می‌شود.
- خرابی لاستیک‌های گاید سوپاپ (Valve Stem Seals): این لاستیک‌ها که روی گیت سوپاپ قرار دارند، وظیفه پاک کردن روغن از روی ساقه سوپاپ و جلوگیری از ورود آن به داخل سیلندر را بر عهده دارند. با فرسوده شدن و خشک شدن این لاستیک‌ها (به دلیل گرما و عمر بالا)، روغن به راحتی وارد محفظه احتراق شده و می‌سوزد. این مورد اغلب دلیل اصلی روغن‌سوزی در دورهای بالای موتور است.
ب) از طریق رینگ‌های پیستون (دلیل اصلی در کارکرد بالا)
- سایش رینگ‌های پیستون: رینگ‌های کمپرسی و رینگ روغن (به ویژه رینگ روغن) به دلیل کارکرد بالا یا استفاده از روغن بی‌کیفیت، فرسوده شده و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهند. این امر باعث می‌شود رینگ روغن نتواند دیواره سیلندر را به خوبی پاک کند.
- خرابی شیارهای رینگ: شیارهای رینگ در اثر گرما و رسوبات کربنی پر شده و مسدود می‌شوند.
- بیضی شدن و سایش دیواره سیلندر: در موتورهای با کارکرد بسیار بالا، دیواره داخلی سیلندر به شکل بیضی درآمده یا شیاردار می‌شود که رینگ‌ها دیگر نمی‌توانند آب‌بندی کامل را انجام دهند.
ج) از طریق سیستم تهویه کارتر (PCV/بخارات روغن)
- گرفتگی یا نقص سیستم PCV: این سیستم وظیفه دارد بخارات روغن و گازهای احتراقی که از کنار رینگ‌ها به کارتر نفوذ می‌کنند را به طور کنترل شده به منیفولد هوا برگرداند تا بسوزند.
- بیشتر شدن فشار کارتر: اگر فشار داخل کارتر (کارتل) به دلیل ضعف شدید رینگ‌ها افزایش یابد، سیستم PCV نمی‌تواند این حجم زیاد بخارات را مدیریت کند و روغن به صورت فشار وارد منیفولد هوا و محفظه احتراق می‌شود.
۲. راهکارهای کم‌هزینه و مرحله‌ای برای رفع روغن‌سوزی
در مراحل ابتدایی روغن‌سوزی، به ویژه در موتورهای XU7 و M13، می‌توان با روش‌هایی که نیاز به تعمیر اساسی (Overhaul) ندارند، مشکل را مدیریت یا رفع کرد.
الف) تمرکز بر لاستیک گاید سوپاپ (اولین و کم‌هزینه‌ترین راه)
- تعویض لاستیک‌های گاید سوپاپ: این عملیات نیازی به باز کردن کامل موتور و پایین آوردن آن ندارد. می‌توان با باز کردن سرسیلندر و بدون دخالت در رینگ و پیستون، لاستیک‌های سوپاپ را تعویض کرد.
- موتور XU7: در این موتورها، به دلیل ساختار سرسیلندر، تعویض لاستیک سوپاپ می‌تواند بخش عمده‌ای از روغن‌سوزی اولیه (به ویژه دود در زمان گاز دادن ناگهانی) را برطرف کند.
- موتور M13: این روش در پراید نیز اگر مشکل از رینگ‌ها جدی نباشد، مؤثر است.
ب) شستشوی سیستم PCV و تمیزکاری بخار روغن
- بررسی شیر PCV (در صورت وجود): شیر PCV و لوله‌های متصل به آن را از نظر گرفتگی یا انسداد تمیز کنید.
- بررسی و تمیزکاری مسیر بخار روغن: هرگونه رسوب یا گرفتگی در مسیر بخارات روغن از درب سوپاپ تا منیفولد هوا باید رفع شود تا فشار کاذب داخل کارتر کاهش یابد.
ج) تغییر نوع روغن و افزودنی‌ها
- استفاده از روغن غلیظ‌تر: استفاده موقت از روغنی با گرید ویسکوزیته بالاتر (مانند 20W-50 به جای 10W-40) می‌تواند به طور موقت به دلیل غلظت بیشتر، از نشت روغن از رینگ‌ها و گاید سوپاپ‌ها بکاهد و مصرف روغن را کاهش دهد. این یک راهکار موقت است.
- افزودنی‌های درمانی: استفاده از مکمل‌های ضد دود و کاهش روغن‌سوزی که موقتاً ویسکوزیته روغن را بالا برده و به آب‌بندی بهتر رینگ‌ها کمک می‌کنند. (احتیاط: استفاده مکرر از این مواد در بلندمدت توصیه نمی‌شود.)
د) شستشوی موتور با مواد شیمیایی سبک
- فلاش موتور (Engine Flush): در صورت مشکوک بودن به گرفتگی شیارهای رینگ روغن به دلیل رسوبات کربنی، استفاده از فلاش موتور به صورت کنترل‌شده و کوتاه مدت می‌تواند شیارها را آزاد کند و عملکرد رینگ روغن را بهبود بخشد.
۳. زمان نیاز به تعمیر اساسی
اگر با وجود تعویض لاستیک‌های سوپاپ، تنظیم سیستم PCV و تغییر روغن، مصرف روغن همچنان بالا باشد (بیش از 1 لیتر در 1000 کیلومتر)، نشان‌دهنده سایش جدی رینگ و دیواره سیلندر است. در این مرحله، تنها راهکار مؤثر و دائمی، تعمیر اساسی موتور (Overhaul) است که شامل موارد زیر است:
- باز کردن کامل موتور.
- تعویض رینگ و پیستون (احتمالاً سایز بزرگتر).
- تراشکاری سیلندر (در صورت نیاز).
- بازسازی یا تعویض سرسیلندر.
