گیربکس‌های دستی خودکار (Automated Manual Transmissionیا AMT) در خودروهای سنگین (مانند Volvo I-Shiftو Scania Opticruise) با ترکیب مزایای راندمان مکانیکی گیربکس‌های دستی و راحتی تعویض دنده خودکار، به استاندارد صنعتی تبدیل شده‌اند. عیب‌یابی این سیستم‌ها نیازمند درک عملکرد ترکیبی اجزای مکانیکی، پنوماتیکی و الکترونیکی است.
۱. آشنایی با اجزای کلیدی AMTسنگین
برخلاف گیربکس‌های اتوماتیک سنتی، AMTاز یک گیربکس دستی معمولی استفاده می‌کند که تعویض دنده‌ها و کنترل کلاچ آن توسط سیستم‌های الکترونیکی و پنوماتیکی خودکار شده است.
جزء | وظیفه در سیستم AMT |
یونیت کنترل گیربکس (TCU/GCU) | مغز سیستم، وظیفه تصمیم‌گیری برای تعویض دنده، کنترل کلاچ و تنظیم زمان‌بندی دقیق. |
عملگر کلاچ (Clutch Actuator) | جابجایی مکانیکی کلاچ (معمولاً پنوماتیکی) بر اساس فرمان TCU. |
عملگرهای تعویض دنده (Gear Shift Actuators) | سیلندرهای پنوماتیک و شیرهای برقی که دوشاخه‌های تعویض دنده را جابجا می‌کنند. |
سنسورهای موقعیت و سرعت | اندازه‌گیری موقعیت دقیق کلاچ، دوشاخه‌های دنده، شافت‌های ورودی/خروجی و سرعت موتور. |
سیستم هوای فشرده | تأمین انرژی پنوماتیک لازم برای عملگرهای کلاچ و تعویض دنده. |
۲. مشکلات شایع و عیب‌یابی مکانیکی/پنوماتیکی
بسیاری از مشکلات AMTبه دلیل نقص در عملکرد سیستم‌های پنوماتیکی یا کلاچ رخ می‌دهند.
الف) مشکلات کلاچ‌گیری و شروع حرکت
- علائم: لرزش شدید (Shudder) هنگام شروع حرکت، یا عدم توانایی در درگیری دنده پس از توقف.
- علت احتمالی:
- سایش صفحه کلاچ: اگرچه AMTتعویض‌ها را به صورت بهینه انجام می‌دهد، اما کلاچ در نهایت فرسوده می‌شود. TCUممکن است کد خطای "Clutch Wear Limit Reached" را ثبت کند.
- عدم تنظیم/کالیبراسیون کلاچ: پس از تعویض کلاچ یا تعمیرات، باید کالیبراسیون تخصصی (لرنینگ) انجام شود تا TCUنقطه درگیری کلاچ را به درستی بیاموزد.
- نقص در عملگر کلاچ: نشتی هوا در عملگر پنوماتیک کلاچ یا خرابی شیرهای برقی کنترل‌کننده آن.
- عیب‌یابی: بررسی مقدار "سایش باقیمانده کلاچ" از طریق دیاگ. اجرای تست‌های فعال‌سازی (Actuator Tests) برای عملگر کلاچ.
ب) عدم تعویض دنده یا قفل شدن در دنده
- علائم: گیربکس در یک دنده قفل می‌شود، یا در حین تعویض دنده ناکام می‌ماند و خطا می‌دهد.
- علت احتمالی:
- مشکلات پنوماتیکی: فشار هوای ناکافی در مخزن سیستم. نشتی هوا در عملگرهای تعویض دنده.
- خرابی سنسور موقعیت دنده: سنسورهای موقعیت دوشاخه‌ها به TCUاعلام می‌کنند دنده در چه وضعیتی است. اطلاعات نادرست باعث می‌شود TCUنتواند تعویض بعدی را آغاز کند.
- آسیب مکانیکی داخلی: مشکل در دوشاخه‌ها یا دنده‌های گیربکس (در موارد نادر).
- عیب‌یابی: بررسی فشار هوای سیستم و سلامت فیلتر رطوبت‌گیر هوا. خواندن Live Dataسنسورهای موقعیت دنده در حین تلاش برای تعویض دنده (باید تغییر وضعیت را نشان دهند).
۳. عیب‌یابی تخصصی الکترونیکی و نرم‌افزاری
از آنجایی که AMTکاملاً توسط TCUکنترل می‌شود، مشکلات الکترونیکی نقش پررنگی دارند.
الف) خطاهای ارتباطی و سنسور سرعت
- علائم: عملکرد نامنظم، تعویض‌های اشتباه، یا ثبت کدهای خطای مربوط به سرعت.
- علت احتمالی:
- خرابی سنسور سرعت شافت: سنسور سرعت شافت ورودی یا خروجی گیربکس. اگر TCUنتواند سرعت چرخش دنده‌ها را تشخیص دهد، نمی‌تواند زمان‌بندی سنکرونایزرها را برای تعویض دنده تعیین کند.
- خطای شبکه CAN: از دست رفتن ارتباط بین TCUو ECUموتور (ECM)، که برای مدیریت گشتاور در زمان تعویض دنده حیاتی است.
- عیب‌یابی: اندازه‌گیری دقیق مقاومت و ولتاژ سنسورهای سرعت. بررسی پایداری شبکه CANبا اسیلوسکوپ در پورت‌های TCU.
ب) مشکلات سنسور موقعیت کلاچ
- علائم: عدم انجام کالیبراسیون کلاچ، یا تعویض‌های خشن.
- علت احتمالی: خرابی یا کثیفی سنسور موقعیت (اغلب از نوع القایی یا هال) که موقعیت دقیق عملگر کلاچ را مانیتور می‌کند.
- عیب‌یابی: بررسی ولتاژ خروجی سنسور در حین حرکت کلاچ. باید یک تغییر ولتاژ خطی و پیوسته را در طول مسیر حرکت نشان دهد. هرگونه پرش یا ثابت ماندن ولتاژ نشان‌دهنده خرابی سنسور یا سیم‌کشی است.
۴. نگهداری و نکات پیشگیرانه
- نظارت بر هوا: اطمینان از عملکرد صحیح فیلتر رطوبت‌گیر هوا (Air Dryer) و تخلیه منظم مخازن هوا برای جلوگیری از ورود رطوبت به عملگرهای پنوماتیک.
- کالیبراسیون دوره‌ای: انجام کالیبراسیون کلاچ و دنده‌ها به صورت دوره‌ای و پس از هرگونه تعمیر بزرگ برای حفظ دقت و نرمی تعویض دنده.
- بررسی روغن گیربکس: استفاده از روغن گیربکس توصیه‌شده توسط سازنده (معمولاً روغن‌های سینتتیک باکیفیت بالا) برای کاهش فرسایش داخلی دنده‌ها.
- بازرسی سیم‌کشی: بررسی دوره‌ای کانکتورهای TCUو عملگرها برای جلوگیری از نفوذ آب و خوردگی، که منبع بسیاری از خطاهای متناوب هستند.
