سیستم‌های الکترونیکی خودروهای مدرن دیگر از سیم‌کشی‌های نقطه‌به‌نقطه سنتی استفاده نمی‌کنند، بلکه بر اساس ساختار شبکه‌ای به نام مالتی‌پلکس (Multiplexing) کار می‌کنند. قلب این سیستم، یونیت کنترل بدنه (BCM یا FCM) است که مدیریت و کنترل تقریباً تمام تجهیزات جانبی و رفاهی خودرو را بر عهده دارد.
۱. آشنایی با سیستم مالتی‌پلکس
مالتی‌پلکس یک روش ارتباطی است که به چندین واحد کنترل الکترونیکی (ECUها) اجازه می‌دهد تا از طریق یک جفت سیم مشترک (شبکه CAN یا LIN) با یکدیگر داده تبادل کنند.
مزایای مالتی‌پلکس:
- کاهش سیم‌کشی: به جای ده‌ها سیم برای هر عملکرد (مانند سیم مجزا برای هر لامپ)، تنها چند سیم برای شبکه استفاده می‌شود.
- افزایش قابلیت عیب‌یابی: ECUها می‌توانند خطاها را شناسایی کرده و دلیل خرابی را به صورت دقیق (کد خطا) ثبت کنند.
- اشتراک‌گذاری اطلاعات: سنسورها (مانند سنسور سرعت چرخ) فقط یک بار اطلاعات را می‌فرستند و این اطلاعات برای چندین سیستم (مانند ABS، گیربکس و BCM) قابل استفاده است.
۲. یونیت کنترل بدنه (BCM/FCM)
یونیت BCM (Body Control Module) یا FCM (Fuse-box/Front Control Module) به عنوان دروازه اصلی (Gateway) در شبکه مالتی‌پلکس عمل می‌کند.
وظایف کلیدی BCM:
- مدیریت رفاهی: کنترل قفل مرکزی، بالابرهای شیشه، برف‌پاک‌کن‌ها، چراغ‌های داخلی و خارجی (نوربالا، نورپایین، مه‌شکن).
- ارتباط با ECU موتور: تأمین برق ECU و مدیریت سیستم ایموبیلایزر (IMMO).
- تشخیص خطا: نظارت بر جریان مصرفی تمام تجهیزات متصل به خود و ثبت خطای اتصال کوتاه یا قطع شدن مدار (مانند سوختن یک لامپ).
۳. عیب‌یابی تخصصی یونیت BCM
خرابی BCM اغلب ناشی از مشکلات الکتریکی محیطی است و معمولاً نیاز به تعمیر تخصصی برد دارد.
الف) علائم خرابی BCM
- عملکرد نامنظم تجهیزات جانبی: مثلاً قفل شدن خودبه‌خودی درب‌ها، کار نکردن برف‌پاک‌کن در یک سرعت خاص، یا روشن ماندن دائمی چراغ‌ها.
- از دست دادن ارتباط با دیاگ: در برخی مواقع، خرابی BCM یا مدار شبکه CAN باعث می‌شود دستگاه دیاگ نتواند با سایر یونیت‌ها ارتباط برقرار کند.
- مشکل در سیستم‌های ایمنی: فعال نشدن یا غیرفعال شدن سیستم ایموبیلایزر و عدم استارت خوردن خودرو.
ب) عیب‌یابی سخت‌افزاری
- سوختن درایورهای H-Bridge: BCM برای کنترل موتورهای DC (مانند بالابر شیشه یا قفل در) از مدارهای درایور استفاده می‌کند. اتصال کوتاه در سیم‌کشی می‌تواند باعث سوختن این ICهای درایور شده و عملکرد آن قطعه را مختل کند.
- تخلیه شارژ خازن‌ها: نوسانات برق یا اتصال معکوس باتری می‌تواند به برد آسیب بزند. تعمیرکاران تخصصی با ابزارهای الکترونیکی، سلامت ICها و مسیرهای برد (PCB) را بررسی و قطعات سوخته را تعویض می‌کنند.
۴. کالیبراسیون و پیکربندی مجدد
تعویض BCM یا هر یونیت مرتبط، نیاز به فرآیند کالیبراسیون و همگام‌سازی دارد.
الف) تعریف و کدینگ (Coding)
- همگام‌سازی IMMO: مهم‌ترین مرحله پس از تعویض BCM جدید، تعریف مجدد سیستم ایموبیلایزر است. BCM جدید باید کلیدهای خودرو و ECU موتور را بشناسد و مجوز استارت صادر کند.
- تنظیم پیکربندی (Configuration): BCM باید "بداند" که خودروی شما چه آپشن‌هایی دارد (مثلاً سنسور دنده عقب دارد یا خیر). این اطلاعات در حافظه آن ذخیره می‌شود. اگر BCM با کد خودروی دیگری نصب شود، باید پیکربندی آن اصلاح شود تا قابلیت‌های آن فعال یا غیرفعال شوند.
- لرنینگ آپشن‌های جدید: در برخی خودروها (مانند خانواده 206 مالتی‌پلکس)، برای فعال‌سازی آپشن‌های نصب شده توسط مالک (مثل کروز کنترل)، باید از طریق BCM و دستگاه دیاگ تخصصی، آن آپشن فعال‌سازی شود.
ب) روش‌های کالیبراسیون
- استفاده از دستگاه دیاگ تخصصی: ابزارهایی مانند PPS/Lexia (برای پژو و سیتروئن) یا دستگاه‌های تخصصی IKCO/SAIPA برای دسترسی به منوی Configuration و تنظیم پارامترها و انجام فرآیند همگام‌سازی لازم هستند.
- برنامه‌ریزی VIN: پس از نصب BCM جدید، شماره شاسی (VIN) خودرو باید در حافظه BCM نوشته شود تا از نظر نرم‌افزاری، یونیت متعلق به همان خودرو شناخته شود.
۵. ملاحظات فنی در سیم‌کشی و شبکه CAN
هرگونه تعمیر در سیم‌کشی خودروهای مالتی‌پلکس باید با نهایت دقت انجام شود تا به شبکه ارتباطی آسیب نرسد.
- سیم‌های CAN: سیم‌های شبکه CAN (معمولاً یک زوج پیچیده شده) باید با احتیاط کامل تعمیر شوند. لحیم‌کاری نامناسب یا استفاده از کانکتورهای غیر استاندارد در این مسیرها می‌تواند نویز الکتریکی ایجاد کرده و باعث خطاهای ارتباطی در کل شبکه شود.
- ولتاژ و ارت (Ground): سلامت ولتاژ باتری و اتصالات بدنه (Ground Points) بسیار حیاتی است. ولتاژ پایین یا اتصال ضعیف ارت، مستقیماً بر عملکرد صحیح BCM تأثیر گذاشته و خطاهای کاذب ایجاد می‌کند.
