سیستم‌های ترمز ضد قفل (ABS) و کنترل پایداری الکترونیکی (ESP) در خودروهای مدرن مانند دنا پلاس و شاهین، برای حفظ ایمنی و کنترل خودرو در شرایط اضطراری حیاتی هستند. سنسورهای چرخ (Wheel Speed Sensors) و سنسورهای جانبی (مانند سنسور زاویه فرمان و سنسور نرخ انحراف) نقش اصلی را در عملکرد این سیستم‌ها ایفا می‌کنند. خرابی این سنسورها می‌تواند منجر به از دست رفتن قابلیت‌های ایمنی یا فعال شدن نادرست سیستم شود.
۱. عملکرد و انواع سنسورهای کلیدی
سیستم‌های ABS و ESP برای عملکرد صحیح، نیاز به داده‌های دقیق از وضعیت چرخ‌ها و بدنه خودرو دارند.
الف) سنسورهای سرعت چرخ (Wheel Speed Sensors)
- وظیفه: اندازه‌گیری سرعت چرخش هر چرخ و ارسال آن به واحد کنترل ABS/ESP (ECU).
- نوع متداول: در خودروهای جدید از سنسورهای فعال (Active Sensors) استفاده می‌شود که سیگنال خروجی قوی و دقیق‌تری (معمولاً Digital یا Square Wave) نسبت به سنسورهای پسیو دارند.
- تشخیص خطا: تفاوت در سرعت چرخش چرخ‌ها (ناشی از ترمزگیری یا لغزش) مبنای فعال شدن ABS است، در حالی که تفاوت سرعت بین محورها، در فعال شدن ESP نقش دارد.
ب) سنسورهای ESP (سنسورهای جانبی)
- سنسور زاویه فرمان (Steering Angle Sensor - SAS):
- وظیفه: اندازه‌گیری دقیق زاویه و سرعت چرخش فرمان. ESP با مقایسه زاویه فرمان (قصد راننده) با مسیر واقعی خودرو، لغزش را تشخیص می‌دهد.
- سنسور نرخ انحراف (Yaw Rate Sensor) و شتاب جانبی (Lateral Acceleration):
- وظیفه: اندازه‌گیری چرخش خودرو حول محور عمودی (Yaw) و شتاب جانبی. این سنسورها وضعیت واقعی خودرو را در پیچ‌ها نشان می‌دهند.
۲. عیب‌یابی تخصصی سنسورهای سرعت چرخ
مشکلات ABS معمولاً به دلیل خرابی یا آلودگی سنسورها یا چرخ‌دنده‌های پالس‌ساز (Tone Rings) رخ می‌دهد.
الف) علائم و کدهای خطای رایج
- روشن شدن چراغ‌های ABS و ESP: نشان‌دهنده خطای سخت‌افزاری یا عدم کالیبراسیون است.
- عملکرد نادرست ABS: فعال شدن ABS در ترمزگیری‌های عادی و خشک، یا عدم فعال شدن هنگام لغزش.
- کدهای خطای متداول: C0035 تا C0040 (خطای مدار سنسور سرعت چرخ)، C0045 (خطای عملکرد).
ب) روش‌های عیب‌یابی
- بررسی فیزیکی و آلودگی:
- دنا پلاس و شاهین: سنسورها معمولاً در نزدیکی بلبرینگ چرخ قرار دارند. چرخ‌ها را باز کرده و سنسور و چرخ‌دنده پالس‌ساز (Tone Ring) را از نظر آلودگی شدید (براده فلزی، گریس)، شکستگی یا تاب‌دیدگی بررسی کنید. آلودگی باعث ارسال سیگنال نامنظم و ایجاد خطا می‌شود.
- تست سیگنال الکتریکی (تخصصی):
- ابزار: اسیلوسکوپ خودرویی.
- روش: سنسور فعال را در حین چرخش آرام چرخ با اسیلوسکوپ چک کنید. سیگنال باید یک موج مربعی تمیز و پایدار تولید کند. هرگونه افت ناگهانی ولتاژ، نویز یا شکل موج نامنظم نشانه خرابی سنسور یا سیم‌کشی است.
- تست مقاومت (در سنسورهای پسیو): در مدل‌های قدیمی‌تر یا در صورت وجود سنسور پسیو، مقاومت سنسور با مولتی‌متر تست می‌شود (معمولاً در محدوده 800 تا 1500 اهم). مقاومت صفر یا بی‌نهایت نشانه خرابی سیم‌پیچ داخلی است.
۳. رفع مشکلات سنسور زاویه فرمان (SAS) و کالیبراسیون ESP
مشکلات سیستم ESP در این خودروها، غالباً ناشی از سنسور زاویه فرمان است.
الف) علائم خرابی SAS
- روشن ماندن چراغ ESP/ASR حتی پس از استارت.
- فعال شدن ESP در هنگام رانندگی مستقیم یا در پیچ‌های آرام.
- کدهای خطای مرتبط با Steering Angle Sensor (مانند C0051).
ب) روش کالیبراسیون سنسور زاویه فرمان
- دلیل نیاز به کالیبراسیون: اگر فرمان باز شده، تنظیم چرخ‌ها (Alignment) انجام شده، یا واحد ABS/ESP تعویض شده باشد، سنسور SAS باید کالیبره شود.
- فرآیند کالیبراسیون:
- از دستگاه دیاگ تخصصی (مانند IKCODiag یا G-Scan) برای ورود به بخش ABS/ESP استفاده کنید.
- فرمان را کاملاً در موقعیت مستقیم و مرکز (چرخ‌ها مستقیم) قرار دهید.
- دستورالعمل Steering Angle Sensor Calibration را اجرا کنید. درایور سیستم ESP، زاویه فعلی را به عنوان نقطه "صفر" جدید ثبت می‌کند.
ج) عیب‌یابی سنسور نرخ انحراف (Yaw Rate Sensor)
- مکان: معمولاً زیر صندلی یا در کنسول میانی نصب می‌شود.
- عیب‌یابی: این سنسورها معمولاً قابل تعمیر نیستند. عیب‌یابی شامل بررسی فیزیکی برای اطمینان از نصب محکم (شل بودن باعث خطای انحراف می‌شود) و بررسی پارامترهای خروجی آن با دیاگ است. در حالت سکون، مقدار نرخ انحراف باید نزدیک به صفر باشد. هرگونه مقدار غیرصفر یا نوسان زیاد، نشانه خرابی است.
۴. اقدامات پس از تعمیر و جایگزینی قطعات
- پاک کردن خطاها: پس از رفع مشکل (تعمیر یا تعویض سنسور)، باید با استفاده از دستگاه دیاگ، کدهای خطای ذخیره‌شده (DTC) را از حافظه ECU پاک کنید.
- تست جاده‌ای: یک تست جاده‌ای کوتاه در سرعت‌های مختلف انجام دهید تا مطمئن شوید چراغ ABS و ESP مجدداً روشن نمی‌شوند و سیستم در شرایط واقعی عملکرد صحیح دارد.
- بررسی ولتاژ: اطمینان حاصل کنید که ولتاژ باتری و سیستم شارژ خودرو سالم است. ولتاژ پایین می‌تواند عملکرد صحیح ECU را مختل کرده و خطاهای کاذب ایجاد کند.
