سنسورها چشم و گوش ECU (واحد کنترل الکترونیکی) موتور و سایر سیستمهای خودرو هستند و اطلاعات حیاتی را برای مدیریت احتراق، آلایندگی، ایمنی و راحتی فراهم میکنند. در خودروهای مدرن، صدها سنسور وجود دارد، اما برخی از آنها نقش کلیدی در عملکرد موتور دارند.
۱. سنسورهای اصلی مدیریت موتور (Engine Management)
این سنسورها مستقیماً بر روی مصرف سوخت، قدرت و آلایندگی تأثیر میگذارند.
سنسور | نام کامل و وظیفه | علائم خرابی رایج | روش عیبیابی اولیه |
MAF | Mass Air Flow (جرم جریان هوا): اندازهگیری جرم هوای ورودی به موتور. | کاهش توان، دود سیاه، مصرف سوخت بالا (کارکرد Rich) یا ناک زدن (کارکرد Lean). | تست ولتاژ/فرکانس خروجی با مولتیمتر یا اسکنر در حالت درجا و با افزایش دور موتور. |
MAP | Manifold Absolute Pressure (فشار مطلق منیفولد): اندازهگیری فشار هوای داخل منیفولد (و فشار بوست در توربو). | عملکرد ضعیف در شتاب، افزایش مصرف سوخت، خطای ارتفاع نامناسب در ECU. | تست ولتاژ خروجی؛ ولتاژ باید با اعمال خلاء یا فشار تغییر کند. |
ECT | Engine Coolant Temperature (دمای آب خنککننده): اندازهگیری دمای مایع خنککننده موتور. | دیر روشن شدن موتور سرد، دود سیاه در زمان گرم شدن، فن خنککننده بیموقع روشن یا خاموش میشود. | تست مقاومت با اهممتر (مقاومت باید با افزایش دما کاهش یابد - NTC). |
سنسور اکسیژن (O2 / Lambda) | Oxygen Sensor: اندازهگیری میزان اکسیژن باقیمانده در گازهای خروجی (قبل و بعد از کاتالیست). | مصرف سوخت بسیار بالا، افزایش شدید آلایندگی HC و CO، نوسان دور موتور. | مانیتورینگ ولتاژ خروجی با اسکنر (نوسان سریع بین 0.1 تا 0.9 ولت برای سنسورهای زیکونیا). |
TPS | Throttle Position Sensor (موقعیت دریچه گاز): اندازهگیری زاویه باز بودن دریچه گاز. | تأخیر در شتابگیری، نوسان دور موتور در حالت درجا، عدم پاسخگویی پدال گاز. | تست ولتاژ؛ باید به صورت خطی با باز شدن دریچه گاز از 0.5 ولت به 4.5 ولت افزایش یابد. |
۲. سنسورهای زمانبندی و چرخش (Timing and Rotation)
این سنسورها برای حفظ زمانبندی دقیق احتراق و عملکرد موتور ضروری هستند.
سنسور | وظیفه | علائم خرابی رایج | روش عیبیابی اولیه |
CKP | Crankshaft Position (موقعیت میل لنگ): تعیین دقیق دور موتور (RPM) و موقعیت پیستونها. | موتور استارت میخورد اما روشن نمیشود، ریپ زدن در دور بالا، قطع شدن ناگهانی موتور. | بررسی مقاومت (در انواع القایی) و سیگنال خروجی با اسیلوسکوپ در زمان استارت. |
CMP | Camshaft Position (موقعیت میل سوپاپ): تعیین موقعیت دقیق میل سوپاپها برای زمانبندی تزریق و احتراق. | تأخیر در روشن شدن موتور، خطای زمانبندی در سیستم VVT/VTEC. | بررسی ولتاژ تغذیه و سیگنال خروجی (پالسهای مربعی) با مولتیمتر یا اسکنر. |
سنسور ضربه (Knock) | Knock Sensor: تشخیص ارتعاشات غیرطبیعی ناشی از احتراق زودرس (ناک). | تأخیر در شتابگیری، کاهش توان ناگهانی (زیرا ECU زمان جرقهزنی را عقب میاندازد). | تست مقاومت (معمولاً سنسور پیزوالکتریک) و مانیتورینگ فرکانس ارتعاش با اسکنر. |
۳. سنسورهای ایمنی و شاسی (Chassis and Safety)
این سنسورها در سیستمهای پیشرفته مانند ABS و ESP نقش دارند.
سنسور | سیستم مرتبط و وظیفه | علائم خرابی رایج | عیبیابی |
سنسور سرعت چرخ | ABS/ESP: اندازهگیری سرعت چرخش هر چرخ (معمولاً اثر هال). | روشن شدن چراغ ABS و ESP، عدم کارکرد سیستمهای ترمز ضدقفل و کنترل پایداری. | بررسی مقاومت (در انواع القایی) و تمیزکاری نوک سنسور از برادههای فلزی؛ بررسی رینگ ABS. |
سنسور فشار فرمان | EPS (فرمان برقی) / Power Steering: اندازهگیری گشتاور وارد شده توسط راننده به فرمان. | سفتی یا نرمی بیش از حد فرمان، خطای فرمان برقی. | مانیتورینگ ولتاژ خروجی سنسور در هنگام چرخش فرمان با اسکنر. |
۴. روشهای عیبیابی و تعمیر سنسورها
- بررسی کدهای خطا (DTC): اولین گام، خواندن کدهای خطای OBD-II با اسکنر است. این کدها (مانند P0101 برای MAF) ناحیه مشکل را مشخص میکنند.
- بررسی ولتاژ تغذیه: بسیاری از سنسورها با 5V یا 12V تغذیه میشوند. قبل از نتیجهگیری درباره خرابی سنسور، ولتاژ تغذیه سیمها را با مولتیمتر بررسی کنید.
- تست سیمکشی و اتصالات: قطعی یا اتصال کوتاه در سیمکشی (هارنس) یا شل بودن سوکت سنسور، رایجترین علت خطاهای سنسور هستند. پیوستگی سیم (Continuity) را بین ECU و سنسور بررسی کنید.
- بررسی مکانیکی و تمیزکاری:
- MAF: تمیزکاری سیم داغ با اسپری تمیزکننده مخصوص.
- ECT: تمیزکاری از رسوبات زنگزدگی.
- سنسورهای القایی (CKP): بررسی فاصله هوایی (Air Gap) بین سنسور و چرخدنده هدف.
- مانیتورینگ دادههای زنده (Live Data): مشاهده خروجی سنسورها (مانند ولتاژ، فشار یا دما) در زمان کارکرد موتور با اسکنر، بهترین روش برای تشخیص خطای متناوب یا خوانشهای غیرواقعی است. برای مثال، مشاهده اینکه ECT در دمای کاری طبیعی، -40^circC میخواند، نشانه خرابی قطعی است.