با گسترش خودروهای الکتریکی (EVs) و هیبریدی (HEVs)، کار با سیستم‌های ولتاژ بالا (که معمولاً بین 300 تا 800 ولت DC هستند) به یک تخصص حیاتی در تعمیرگاه‌ها تبدیل شده است. استفاده از ابزارهای تخصصی و عایق‌بندی شده، نه تنها برای جلوگیری از آسیب دیدن قطعات الکترونیکی حساس ضروری است، بلکه مستقیماً با ایمنی و حفظ جان تکنسین در ارتباط است.
۱. الزامات استاندارد و ایمنی
ابزارهای HV باید از یک استاندارد ایمنی سخت‌گیرانه بین‌المللی پیروی کنند:
- استاندارد IEC 60900: این استاندارد بین‌المللی تضمین می‌کند که ابزارها برای کار با ولتاژ تا 1000 ولت AC و 1500 ولت DC آزمایش شده‌اند. ابزارهای تأیید شده دارای نشان استاندارد (مانند VDE در اروپا) و علامت ولتاژ قابل تحمل هستند.
- عایق‌بندی چند لایه: ابزارهای عایق‌بندی شده معمولاً دارای یک یا چند لایه عایق روی هسته فلزی هستند. هرگونه ترک، سایش یا آسیب به لایه بیرونی عایق، ابزار را بلافاصله ناایمن می‌سازد و باید از رده خارج شود.
۲. ابزارهای دستی عایق‌بندی شده (Insulated Hand Tools)
این ابزارها باید در هر جعبه ابزار تخصصی تعمیرات EV وجود داشته باشند:
- آچارها و سوکت‌های عایق:
- آچارهای بکس و جغجغه‌های عایق: برای باز و بسته کردن اتصالات ولتاژ بالا در جعبه‌های تقسیم، اینورترها و یونیت‌های باتری. این ابزارها معمولاً دارای دسته ضخیم و عایقی هستند که دست را از بخش فلزی دور نگه می‌دارد.
- آچارهای رینگی و تخت عایق: برای مهره‌ها و پیچ‌های در معرض دید.
- پیچ‌گوشتی‌های عایق:
- در انواع دوسو، چهارسو و ستاره‌ای (Torx)، برای کار روی درپوش‌ها و اتصالات الکتریکی ولتاژ پایین و بالا. دسته و میله پیچ‌گوشتی کاملاً با عایق پوشانده شده‌اند.
- انبرها و سیم‌چین‌های عایق:
- برای برش و لخت کردن کابل‌های نارنجی ولتاژ بالا. استفاده از سیم‌چین‌های معمولی خطرناک است زیرا جریان می‌تواند از دسته فلزی به دست منتقل شود.
۳. ابزارهای اندازه‌گیری و تشخیص ایمن
اندازه‌گیری ولتاژ و مقاومت در مدارات HV نیازمند دستگاه‌های خاص است که توانایی تحمل ولتاژ بالا را داشته باشند:
- مولتی‌مترهای رتبه‌بندی شده (Category Rated):
- مولتی‌مترهای استاندارد برای HV مناسب نیستند. دستگاه‌های مورد استفاده باید حداقل دارای رتبه‌بندی CAT III یا CAT IV باشند تا در صورت خطای ولتاژ، از اپراتور محافظت کنند.
- این دستگاه‌ها برای اندازه‌گیری دقیق ولتاژ DC بالا و همچنین انجام تست‌های مهم مانند تست عایق‌بندی (Isolation Resistance) ضروری هستند.
- تستر مقاومت عایقی (Megohmmeter):
- این دستگاه تخصصی برای بررسی سلامت عایق کابل‌ها، سیم‌پیچ‌های موتور و خود یونیت باتری استفاده می‌شود. خرابی عایق می‌تواند منجر به نشت جریان به بدنه خودرو و خطر برق‌گرفتگی شود.
- ابزار تشخیص عدم وجود ولتاژ (No-Voltage Tester):
- یک دستگاه حیاتی که پس از قطع اتصال سرویس (Service Disconnect)، برای تأیید اینکه ولتاژ بالا کاملاً تخلیه شده و خطر برق‌گرفتگی وجود ندارد، استفاده می‌شود.
۴. تجهیزات ایمنی فردی (PPE) و موارد جانبی
ابزارها بدون تجهیزات حفاظت فردی کامل نیستند:
- دستکش‌های عایق (Insulated Gloves):
- حیاتی‌ترین تجهیزات ایمنی. این دستکش‌ها باید دارای رتبه‌بندی ولتاژ مناسب (معمولاً کلاس 0 یا 00) باشند و به طور دوره‌ای از نظر پارگی یا سوراخ شدن بررسی و آزمایش شوند.
- اغلب از دو دستکش استفاده می‌شود: دستکش عایق لاستیکی در زیر و دستکش چرمی ضخیم روی آن برای حفاظت مکانیکی.
- عینک و محافظ صورت:
- برای حفاظت در برابر جرقه‌های قوس الکتریکی (Arc Flash) که در زمان اتصال کوتاه ولتاژ بالا رخ می‌دهد.
- کفش‌های عایق:
- کفش‌های کار با زیره کاملاً لاستیکی و بدون قطعات فلزی رسانا.
- کاورهای عایق و حصارها:
- برای پوشاندن بخش‌های فعال (Live Parts) و محصور کردن ناحیه کار ولتاژ بالا در کارگاه و جلوگیری از دسترسی افراد غیرمجاز.
