بیماری‌ها و آفات رایج درختان فضای باز، علائم و سموم مورد نیاز
| نام آفت/بیماری | نوع (آفت/قارچ/باکتری/ویروس) | علائم اصلی | سموم/راهکارهای پیشنهادی |
| آفات مکنده | |||
| شته‌ها (Aphids) | آفت حشره | پیچیدگی، زرد شدن و بدشکلی برگ‌ها و شاخه‌های جوان، وجود شیره چسبناک (عسلک) و گاهی کپک دودی، تجمع مورچه‌ها روی درخت. | حشره‌کش‌های سیستمیک (ایمیداکلوپراید، تیامتوکسام)، حشره‌کش‌های تماسی (پرمترین، بیفنترین)، صابون‌های حشره‌کش، روغن‌های باغبانی (مانند روغن نیم) |
| کنه تارعنکبوتی (Spider Mites) | آفت کنه | نقاط ریز زرد یا نقره‌ای روی برگ‌ها، تار عنکبوت‌های ظریف زیر برگ‌ها، خشک شدن و ریزش برگ‌ها، رنگ‌پریدگی و بی‌حالی برگ‌ها. | کنه‌کش‌ها (آبامکتین، بیفنترن، اسپیرومسیفن)، روغن‌های باغبانی، صابون‌های حشره‌کش. |
| شپشک‌ها (Scale Insects) | آفت حشره | برجستگی‌های ثابت و کوچک روی شاخه‌ها و برگ‌ها (سپرک‌دار یا نرم‌تن)، زرد شدن برگ‌ها و کاهش رشد، وجود عسلک و کپک دودی. | حشره‌کش‌های سیستمیک (ایمیداکلوپراید)، روغن‌های باغبانی (سمپاشی زمستانه با روغن ولک)، حشره‌کش‌های تماسی در مرحله پورگی. |
| مگس سفید (Whiteflies) | آفت حشره | برگ‌های زرد و پژمرده، مشاهده حشرات ریز سفید رنگ هنگام تکان دادن گیاه، وجود عسلک و کپک دودی. | حشره‌کش‌های سیستمیک، صابون‌های حشره‌کش، روغن‌های باغبانی، کارت‌های زرد چسبنده. |
| زنجره‌ها (Leafhoppers) | آفت حشره | لکه‌های سفید یا زرد ریز روی برگ‌ها، پیچیدگی برگ‌ها، در موارد شدید، برگ‌ها قهوه‌ای و خشک می‌شوند. | حشره‌کش‌های سیستمیک یا تماسی، روغن نیم. |
| بیماری‌های قارچی | |||
| سفیدک پودری (Powdery Mildew) | قارچ | پوشش پودری سفید رنگ روی برگ‌ها، جوانه‌ها و گل‌ها، پیچیدگی و بدشکلی برگ‌ها، توقف رشد. | قارچ‌کش‌های سیستمیک (تریفلومیزول، میریام، پنکونازول)، قارچ‌کش‌های تماسی حاوی گوگرد، روغن نیم. |
| لکه برگی (Leaf Spot) | قارچ/باکتری | لکه‌های قهوه‌ای، سیاه، قرمز یا زرد با حاشیه مشخص روی برگ‌ها، گاهی با هاله‌ای زرد، ریزش زودرس برگ‌ها. | قارچ‌کش‌های وسیع‌الطیف (مانکوزب، کلرتالونیل، بنومیل)، قارچ‌کش‌های مسی. |
| پژمردگی ورتیسیلیومی (Verticillium Wilt) | قارچ | پژمردگی ناگهانی برگ‌ها و شاخه‌ها در یک سمت درخت یا کل درخت، تغییر رنگ بافت چوبی زیر پوست به رنگ سبز تیره یا قهوه‌ای. | درمان قطعی دشوار است. بهبود زهکشی، تقویت درخت، در موارد شدید، حذف درختان آلوده. قارچ‌کش‌های سیستمیک تاثیر محدودی دارند. |
| شانکر (Canker) | قارچ/باکتری | زخم‌های فرورفته، تغییر رنگ داده و ترک خورده روی تنه و شاخه‌ها، ترشح صمغ یا شیره از محل زخم، خشک شدن شاخه‌های بالایی. | هرس قسمت‌های آلوده و سوزاندن آن‌ها، استفاده از چسب باغبانی حاوی قارچ‌کش یا ضدعفونی کننده، بهبود تهویه و نور درخت. |
| پوسیدگی ریشه و طوقه (Root and Crown Rot) | قارچ (فیتوفترا، پیتیوم) | زرد شدن برگ‌ها، پژمردگی، کاهش رشد، مرگ تدریجی شاخه‌ها و در نهایت کل درخت، قهوه‌ای شدن و نرم شدن بافت ریشه و طوقه. | بهبود زهکشی خاک، کاهش آبیاری زیاد، استفاده از قارچ‌کش‌های سیستمیک (فوزتیل-آلومینیوم، پروپاموکارب) در مراحل اولیه. |
| زنگ‌ها (Rusts) | قارچ | لکه‌های پودری زرد، نارنجی یا قهوه‌ای روی برگ‌ها، ساقه‌ها و گاهی میوه‌ها. در زیر برگ‌ها معمولاً برجستگی‌هایی دیده می‌شود. | قارچ‌کش‌های سیستمیک (مانند پروپیکونازول، تری‌آدیمفون) یا قارچ‌کش‌های حاوی گوگرد. |
| بیماری‌های باکتریایی | |||
| آتشک (Fire Blight) | باکتری | سوختگی و سیاه شدن ناگهانی گل‌ها، میوه‌ها، برگ‌ها و شاخه‌های جوان (مانند سوختگی با آتش)، ترشح قطرات شیری رنگ باکتریایی. | هرس شاخه‌های آلوده با رعایت اصول ضدعفونی ابزار، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های کشاورزی (استرپتومایسین) در مناطق با آلودگی شدید (با مجوز)، قارچ‌کش‌های مسی برای پیشگیری. |
| گال طوقه (Crown Gall) | باکتری | ایجاد توده‌های گوشتی و نامنظم (گال) روی ریشه‌ها، طوقه و گاهی ساقه. | حذف گال‌ها در صورت امکان، بهبود بهداشت خاک، استفاده از ارقام مقاوم، در موارد شدید، حذف درخت. |
| آفات چوب‌خوار و برگ‌خوار | |||
| کرم‌های برگ‌خوار (Leaf-eating Caterpillars) | آفت حشره (لارو پروانه/شب‌پره) | سوراخ شدن یا خورده شدن برگ‌ها (گاهی فقط رگبرگ‌ها باقی می‌مانند)، مشاهده لاروها روی برگ‌ها. | حشره‌کش‌های بیولوژیک (باسیلوس تورنجینسیس - Bt)، حشره‌کش‌های تماسی (پرمترین، سایپرمترین)، جمع‌آوری دستی لاروها. |
| سوسک‌های چوب‌خوار/پوست‌خوار (Wood/Bark Beetles) | آفت حشره | سوراخ‌های کوچک ورودی روی تنه و شاخه‌ها، ترشح شیره یا رزین از این سوراخ‌ها، وجود پودر چوب (خاک اره) زیر درخت، ضعف و مرگ تدریجی درخت. | تقویت درخت برای مقاومت طبیعی، سمپاشی تنه با حشره‌کش‌های قوی (پرمترین، بیفنترین) برای کنترل نسل جدید، در موارد شدید، حذف درختان آلوده. |
| مینوزها (Leaf Miners) | آفت حشره (لارو حشرات مختلف) | مسیرهای تونل‌مانند یا لکه‌های نامنظم و سفید-قهوه‌ای داخل برگ‌ها، معمولاً بافتی نازک و خشک شده ایجاد می‌کنند. | حشره‌کش‌های سیستمیک (مانند ایمیداکلوپراید)، روغن نیم، حذف برگ‌های آلوده. |
| برگ‌خوار (Japanese Beetle) | آفت حشره | سوراخ‌های بزرگ و نامنظم روی برگ‌ها، خورده شدن گل‌ها و میوه‌ها. | تله‌های فرمونی، حشره‌کش‌های تماسی (کارباریل، پرمترین)، کنترل بیولوژیک با نماتدها (برای لاروهای در خاک). |
| مشکلات دیگر | |||
| کمبود مواد غذایی (Nutrient Deficiency) | کمبود | زردی عمومی یا خاص برگ‌ها (کلروز)، توقف رشد، بدشکلی برگ‌ها. | کوددهی مناسب بر اساس آزمایش خاک، استفاده از کودهای حاوی عناصر ریزمغذی (آهن، روی، منیزیم و...). |
| آبیاری نامناسب (Improper Watering) | تنش محیطی | پژمردگی برگ‌ها، خشک شدن نوک برگ‌ها، ریزش برگ‌ها (آبیاری کم). زردی و پژمردگی برگ‌ها، پوسیدگی ریشه (آبیاری زیاد). | تنظیم برنامه آبیاری بر اساس نیاز درخت، نوع خاک و شرایط آب و هوایی، بهبود زهکشی خاک. |
| تنظیم‌کننده‌های رشد گیاه (Growth Regulators) | تنش محیطی | بدشکلی برگ‌ها، رشد غیرطبیعی، سوختگی. | اجتناب از سمپاشی در روزهای بادی، کالیبراسیون صحیح سمپاش، استفاده صحیح از مواد شیمیایی. |
دستورالعمل و الزامات جامع سمپاشی درختان فضای باز
برای اطمینان از اثربخشی حداکثری سمپاشی، حفظ سلامت درختان و محیط زیست، و جلوگیری از آسیب به انسان و سایر موجودات زنده، رعایت دقیق این دستورالعمل‌ها و الزامات ضروری است:
۱. تشخیص دقیق آفت/بیماری
قبل از هر اقدامی، آفت یا بیماری را به درستی تشخیص دهید. استفاده از سم اشتباه نه تنها بی‌اثر است، بلکه می‌تواند به درخت آسیب برساند و مقاومت ایجاد کند.
علائم را با دقت مشاهده کنید و در صورت نیاز از منابع معتبر (کتاب‌ها، وب‌سایت‌های تخصصی، مشاوره با کارشناس گیاه‌پزشکی) کمک بگیرید.
۲. انتخاب سم مناسب
فقط از سموم تأیید شده و مجاز برای آفت/بیماری مورد نظر و نوع درخت خود استفاده کنید.
به نوع سم (سیستمیک، تماسی، قارچ‌کش، کنه‌کش و...) و دامنه اثر آن توجه کنید. سموم سیستمیک وارد بافت گیاه شده و توسط حشرات مکنده جذب می‌شوند، در حالی که سموم تماسی فقط روی سطح گیاه اثر می‌گذارند.
در صورت امکان، از راهکارهای غیرشیمیایی مانند کنترل بیولوژیک (استفاده از حشرات مفید)، تله‌گذاری، هرس و بهداشت گیاه استفاده کنید.
۳. زمان‌بندی بهینه سمپاشی
مرحله رشد آفت/بیماری: سمپاشی را در آسیب‌پذیرترین مرحله زندگی آفت (مانند مرحله لاروی برای حشرات) یا در مراحل اولیه بروز بیماری انجام دهید تا بهترین نتیجه را بگیرید.
شرایط آب و هوایی:
دما: سمپاشی را در دمای بین ۱۰ تا ۲۸ درجه سانتی‌گراد انجام دهید. دماهای بسیار بالا می‌تواند باعث تبخیر سریع سم و کاهش اثربخشی شود و احتمال سوختگی گیاه را افزایش دهد.
باد: هرگز در هوای بادی سمپاشی نکنید. باد باعث پراکندگی سم، عدم پوشش کافی و خطر مسمومیت برای اپراتور و مناطق مجاور می‌شود.
بارندگی: حداقل ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از پیش‌بینی بارندگی سمپاشی کنید تا سم فرصت خشک شدن و جذب (در مورد سموم سیستمیک) را داشته باشد.
تابش آفتاب: ترجیحاً صبح زود پس از طلوع آفتاب و قبل از گرم شدن هوا، یا در غروب آفتاب و قبل از تاریکی کامل سمپاشی کنید. این زمان‌ها معمولاً خنک‌تر و با باد کمتر همراه هستند و خطر سوختگی گیاه در اثر نور شدید خورشید و سم کاهش می‌یابد.
رعایت دوره کارنس: به دوره کارنس (PHI - Pre-Harvest Interval) ذکر شده روی بسته‌بندی سم توجه کنید. این دوره حداقل زمانی است که باید بین آخرین سمپاشی و برداشت محصول (میوه، سبزی) رعایت شود.
۴. نحوه آماده‌سازی و اعمال سم
لباس و تجهیزات محافظ:
همیشه از لباس آستین بلند و شلوار بلند، دستکش‌های نیتریل یا لاستیکی ضد آب، ماسک تنفسی فیلتردار (مخصوص سمپاشی) و عینک محافظ استفاده کنید.
پس از اتمام کار، لباس‌ها را از بدن جدا کرده و جداگانه بشویید و دوش بگیرید.
رقیق کردن سم: سم را دقیقاً طبق دستورالعمل روی برچسب با آب تمیز رقیق کنید. استفاده کمتر از حد غلظت لازم، بی‌اثر است و بیشتر از حد نیز می‌تواند به گیاه آسیب رسانده و آلودگی زیست‌محیطی ایجاد کند. از ترازوی دقیق برای اندازه‌گیری استفاده کنید.
تجهیزات سمپاشی:
از سمپاش مناسب (دستی، پشتی، فرغونی یا موتوری) با توجه به اندازه درختان و منطقه مورد نظر استفاده کنید.
نازل سمپاش را طوری تنظیم کنید که یک اسپری ریز و یکنواخت (مه‌پاش) تولید کند و نه قطرات درشت.
سمپاش را قبل از استفاده بررسی کنید تا از سالم بودن و عدم نشتی آن مطمئن شوید.
پوشش کامل: سمپاشی را به گونه‌ای انجام دهید که تمام سطوح درخت (روی و زیر برگ‌ها، شاخه‌ها، تنه) به طور کامل و یکنواخت با محلول سم پوشانده شوند. به خصوص برای آفات و بیماری‌هایی که زیر برگ‌ها پنهان می‌شوند، پوشش کامل زیرین برگ‌ها بسیار مهم است.
عدم زیاده‌روی: از سمپاشی بیش از حد که منجر به چکیدن سم از برگ‌ها شود، خودداری کنید. "تا حد خیس شدن کامل اما بدون ریزش" یک قاعده خوب است.
۵. ایمنی و پسماند
دور نگه داشتن افراد و حیوانات: در طول سمپاشی و تا خشک شدن کامل سم (معمولاً حداقل چند ساعت)، افراد، کودکان و حیوانات خانگی را از منطقه سمپاشی دور نگه دارید.
حفظ حشرات مفید و گرده‌افشان:
از سمپاشی در زمان اوج فعالیت حشرات گرده‌افشان (مانند زنبور عسل) خودداری کنید، بخصوص در طول گلدهی درختان.
در صورت امکان، از سموم انتخابی‌تر (که فقط آفت مورد نظر را از بین می‌برند) استفاده کنید تا به حشرات مفید آسیب کمتری برسد.
دفع پسماند:
هرگز محلول سم اضافه را در فاضلاب، نهرها، رودخانه‌ها یا روی زمین نریزید. آن را رقیق کرده و در محلی که به آب‌های زیرزمینی آسیب نرساند، دفع کنید یا طبق مقررات محلی عمل کنید.
ظروف خالی سم را سه بار با آب شستشو دهید و آب شستشو را به محلول سمپاش اضافه کنید. سپس ظروف را سوراخ کرده و در محل دفن زباله‌های غیرقابل بازیافت قرار دهید.
شستشوی تجهیزات: پس از اتمام کار، سمپاش و تمام ابزارهایی که با سم در تماس بوده‌اند را به دقت با آب و صابون شستشو دهید.
۶. نکات تکمیلی
مطالعه دقیق برچسب: همیشه قبل از هر بار استفاده، برچسب سم را به دقت مطالعه کنید. اطلاعات مربوط به دوز مصرف، زمان سمپاشی، نکات ایمنی و دوره کارنس روی برچسب درج شده است.
کنترل دوره‌ای: درختان را به طور منظم برای مشاهده علائم اولیه آفات و بیماری‌ها بررسی کنید. تشخیص و اقدام زودهنگام می‌تواند از شیوع گسترده و نیاز به سمپاشی‌های سنگین جلوگیری کند.
بهداشت باغ: برگ‌ها و شاخه‌های آلوده را جمع‌آوری و از بین ببرید (ترجیحاً بسوزانید) تا منبع آلودگی برای سال بعد کاهش یابد.
با رعایت این اصول، می‌توانید به طور مؤثر با آفات و بیماری‌ها مبارزه کنید و در عین حال محیط زیست و سلامت خود را حفظ نمایید.
