دانه‌های شربتی نامی عمومی برای دانه‌های ریز گیاهانی هستند که پس از قرار گرفتن در آب، لایه ژلاتینی به خود می‌گیرند. این دانه‌ها عمدتاً شامل تخم ریحان، دانه چیا و خاکشیر هستند که هر یک خواص و شیوه کشت متفاوتی دارند.
۱. کشت و برداشت تخم ریحان (Basil Seeds)
تخم ریحان از گیاه ریحان (Ocimum basilicum) به دست می‌آید که یک گیاه یک‌ساله و بومی مناطق گرمسیری است.
آماده‌سازی خاک و زمان کاشت: ریحان در خاک‌های حاصلخیز با زهکشی مناسب بهترین رشد را دارد. بهترین زمان برای کاشت آن پس از رفع خطر سرمای بهاره، یعنی در اوایل بهار است.
روش کاشت: بذر ریحان بسیار ریز است و برای جوانه زدن به نور خورشید نیاز دارد. بنابراین بذرها را روی سطح خاک پخش کنید یا در ردیف‌های کم‌عمق (حدود ۱ سانتی‌متر) بکارید و روی آن را با لایه نازکی از خاک بپوشانید.
آبیاری و نگهداری: خاک باید به طور مداوم مرطوب نگه داشته شود، اما از آبیاری بیش از حد خودداری کنید. نور کامل خورشید برای رشد ریحان ضروری است.
برداشت بذر: برای به دست آوردن بذر ریحان، باید اجازه دهید گیاه رشد کرده و به گل بنشیند. زمانی که گل‌ها و غلاف‌ها کاملاً خشک و سفت شدند، شاخه‌ها را بریده و با تکان دادن یا مالش آن‌ها، بذرها را جمع‌آوری کنید.
۲. کشت و برداشت دانه چیا (Chia Seeds)
دانه چیا از گیاه مریم گلی (Salvia hispanica) به دست می‌آید که بومی مناطق بیابانی مکزیک و گواتمالا است.
آماده‌سازی خاک و اقلیم: چیا به آب‌وهوای گرم و خشک نیاز دارد و به سرما حساس است. این گیاه در انواع خاک‌ها، به شرط داشتن زهکشی خوب، رشد می‌کند.
روش کاشت: بذر چیا نیز بسیار ریز است و معمولاً در ردیف‌های با فاصله مناسب کاشته می‌شود. عمق کاشت باید کم باشد.
آبیاری و نگهداری: چیا نسبت به ریحان به آب کمتری نیاز دارد و به خشکی مقاوم‌تر است. آبیاری بیش از حد به گیاه آسیب می‌زند.
برداشت بذر: دانه چیا زمانی آماده برداشت است که گل‌های گیاه خشک شده و غلاف‌های بذر به رنگ خاکستری متمایل به قهوه‌ای درآیند. ساقه‌ها را باید بریده و سپس با کوبیدن یا استفاده از ماشین‌آلات، دانه‌ها را از غلاف‌ها جدا کرد.
۳. کشت و برداشت خاکشیر (Khakshir)
خاکشیر (Descurainia sophia) یک گیاه علفی و خودرو است که به راحتی در شرایط آب‌وهوایی مختلف رشد می‌کند و به سرما و خشکی مقاوم است.
آماده‌سازی خاک و زمان کاشت: خاکشیر در هر نوع خاکی، حتی خاک‌های فقیر، رشد می‌کند. بهترین زمان برای کاشت آن اواخر پاییز یا اوایل بهار است.
روش کاشت و نگهداری: بذر خاکشیر را می‌توان به صورت پاششی یا در ردیف‌های کم‌عمق کاشت. این گیاه به نگهداری بسیار کمی نیاز دارد و آبیاری باران برای رشد آن کافی است.
برداشت بذر: خاکشیر پس از گل‌دهی، ساقه‌های بلند و باریک پر از غلاف‌های کوچک بذر می‌دهد. زمانی که غلاف‌ها کاملاً خشک و به رنگ قهوه‌ای درآمده‌اند، کل بوته را از زمین کنده و در جایی خشک آویزان می‌کنند. سپس با ضربه زدن به بوته، دانه‌ها را جمع‌آوری می‌کنند.
۴. معرفی سایر دانه‌های شربتی
علاوه بر موارد بالا، تخم بالنگو (Lallemantia royleana) نیز یک دانه شربتی پرمصرف است که شیوه کشت آن شبیه به خاکشیر است و در مناطق خشک رشد می‌کند. این دانه نیز پس از جذب آب، لایه ژلاتینی و لعاب‌دار تولید می‌کند و خواص درمانی متفاوتی دارد.
۵. فرآوری و نکات کلیدی
تمیز کردن و خشک کردن: پس از جمع‌آوری، تمام بذرها باید از هرگونه ناخالصی جدا شوند. سپس برای جلوگیری از کپک زدن، باید به طور کامل در یک محیط خشک و با تهویه مناسب، خشک شوند.
نکات کلیدی:
تفاوت اصلی: خاکشیر و چیا به خشکی مقاوم هستند، اما ریحان به آب بیشتری نیاز دارد.
کاربرد: هر سه دانه در نوشیدنی‌ها کاربرد دارند، اما خاکشیر خاصیت تب‌بر و ضدعطش قوی دارد.
با رعایت این نکات، می‌توانید هر یک از این دانه‌های ارزشمند را پرورش داده و از خواص بی‌نظیر آن‌ها بهره‌مند شوید.
