با افزایش نگرانی‌ها در مورد اثرات زیست‌محیطی و اقتصادی کودهای شیمیایی، استفاده از کودهای زیستی (بیوففرتیلایزرها) به عنوان یک جایگزین پایدار اهمیت فزاینده‌ای یافته است. کودهای زیستی، حاوی میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که با تقویت فرآیندهای طبیعی خاک، به بهبود حاصلخیزی و افزایش جذب مواد مغذی توسط گیاه کمک می‌کنند.
کود زیستی چیست و چگونه عمل می‌کند؟
کود زیستی، ترکیبی از باکتری‌ها، قارچ‌ها یا سایر میکروارگانیسم‌های مفید است که پس از افزودن به خاک، ریشه گیاهان، یا بذرها، فعالیت‌های زیستی خود را آغاز کرده و مواد مغذی مورد نیاز گیاه را به شکل قابل جذب درمی‌آورند. این میکروارگانیسم‌ها به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به رشد گیاه کمک می‌کنند:
تثبیت نیتروژن: برخی باکتری‌ها مانند ریزوبیوم‌ها، نیتروژن جو را به شکلی قابل جذب برای گیاه (مانند آمونیاک) تبدیل می‌کنند.
حل کردن فسفر: میکروارگانیسم‌های حل‌کننده فسفات، فسفر نامحلول در خاک را به فرم محلول درآورده و آن را در دسترس گیاه قرار می‌دهند.
افزایش رشد ریشه: برخی میکروارگانیسم‌ها با تولید هورمون‌های رشد گیاهی، باعث تقویت و گسترش سیستم ریشه می‌شوند.
تولید کودهای زیستی: از آزمایشگاه تا مزرعه
فرآیند تولید کودهای زیستی، یک فرآیند بیوتکنولوژیک است که شامل مراحل دقیق زیر است:
انتخاب و جداسازی سویه‌های میکروارگانیسمی: اولین مرحله، شناسایی و جداسازی میکروارگانیسم‌های بومی و مؤثر از خاک است. این سویه‌ها باید دارای توانایی بالا در تثبیت نیتروژن یا حل کردن فسفر باشند.
تکثیر (تخمیر): میکروارگانیسم‌های انتخاب‌شده در شرایط کنترل‌شده و در محیط‌های مایع یا جامد تکثیر می‌شوند. این فرآیند معمولاً در بیورآکتورها انجام می‌شود تا از رشد و خلوص سویه‌ها اطمینان حاصل گردد.
فرمولاسیون و بسته‌بندی: پس از تکثیر، میکروارگانیسم‌ها با مواد حامل (مانند پیت، ذغال سنگ یا خاک رس) مخلوط می‌شوند. این مواد به حفظ حیات میکروارگانیسم‌ها کمک کرده و کاربرد آن را آسان‌تر می‌کنند. محصول نهایی به صورت پودر، مایع یا گرانول بسته‌بندی می‌شود.
انواع رایج کودهای زیستی و کاربرد آن‌ها
| نوع کود زیستی | میکروارگانیسم اصلی | کاربرد | مزایا |
| کودهای نیتروژنی | ریزوبیوم، ازتوباکتر | برای گیاهان حبوبات (لوبیا، نخود، سویا) | تثبیت نیتروژن اتمسفری و افزایش رشد گیاه |
| کودهای فسفاتی | باسیلوس، سودوموناس | برای انواع محصولات زراعی و باغی | حل کردن فسفر نامحلول و افزایش جذب آن |
| کودهای پتاسیمی | فراتیوریا | برای انواع محصولات | حل کردن پتاسیم موجود در خاک و فراهم کردن آن برای گیاه |
مزایای استفاده از کودهای زیستی
افزایش حاصلخیزی خاک: کودهای زیستی به بهبود ساختار، تهویه و ظرفیت نگهداری آب در خاک کمک می‌کنند.
کاهش وابستگی به کود شیمیایی: با تأمین مواد مغذی مورد نیاز گیاه، نیاز به کودهای شیمیایی را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند که منجر به صرفه‌جویی در هزینه می‌شود.
حفظ محیط زیست: این کودها آلودگی آب و خاک را کاهش داده و به کشاورزی پایدار کمک می‌کنند.
افزایش مقاومت گیاه: برخی کودهای زیستی باعث افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماری‌ها و آفات می‌شوند.
استفاده از کودهای زیستی، نه تنها یک رویکرد اقتصادی و پایدار در کشاورزی است، بلکه گامی مؤثر در جهت تولید غذای سالم‌تر و حفظ منابع طبیعی برای نسل‌های آینده محسوب می‌شود.
